Lướt một vòng TikTok, Facebook, Youtube dễ dàng thấy những bản tin cắt ghép, không rõ nguồn gốc, đôi khi còn… sai bét. Thế nhưng, chúng vẫn được lan truyền một cách chóng mặt bởi sự dễ hiểu, nhanh gọn, đúng "gu" của đám đông.

Báo chí chính thống vốn không thể và không nên chơi trò “câu mồi thị hiếu” như thế. Nhưng nếu cứ làm theo lối cũ, dài dòng, khô khan - thì chỉ riêng cái tiêu đề cũng đã thua mạng xã hội. Để bước ra khỏi “vũng lầy view”, để làm báo vì độc giả chứ không phải phụ thuộc vào thuật toán, vậy giải pháp là gì?

Đó chính là quay lại phục vụ người đọc thật sự, bằng các bài viết sâu nhưng dễ hiểu, phân tích nhưng phải gần gũi, có dẫn chứng, có đời sống, có con người thật, việc thật.

Chẳng hạn, thay vì một bài “Tình trạng lạm dụng thuốc an thần trong giới trẻ”, hãy kể câu chuyện một nữ sinh ở Hà Nội dùng thuốc ngủ suốt kỳ thi, rồi từ đó mở ra dữ liệu, phân tích, khuyến nghị.

Độc giả không đọc để thuộc kiến thức. Họ đọc để hiểu, để liên hệ, để biết phải làm gì tiếp theo. Và báo chí nếu muốn tồn tại, phải đi từ chuyện của người thật, sự việc thật chứ không chỉ thuật lại văn bản.

Người làm báo phải tự “đổi mình” trước khi bị “đào thải”. Trước viễn cảnh đó, “đổi mới năng lực báo chí chính thống” không còn là một khẩu hiệu, mà là chìa khóa sinh tồn. Muốn đổi mới thật sự, trước hết những người làm báo chí phải nhìn lại và đặt câu hỏi: “Báo chí đang yếu ở đâu?”

Khi bài báo không còn là... chữ

Bạn đọc báo ở đâu? Trên máy tính? Không. Trên điện thoại. Bạn có thời gian ngồi đọc 1500 chữ? Không. Bạn cần 30 giây video, 2 phút podcast, một đồ họa dễ hiểu. Nội dung báo chí ngày nay không thể là “chữ - và chỉ chữ”.

VNExpress đã có đầy đủ cả video, podcast, infographic. Báo Tuổi Trẻ, Nhân dân thử nghiệm giao diện “báo không quảng cáo” cho khách trả phí. Một số báo địa phương như Báo Nghệ An, Báo Lâm Đồng… cũng làm clip bản tin ngắn trên YouTube và TikTok. Không phải để chạy theo thị hiếu, mà là để tận dụng sức mạnh kể chuyện bằng nhiều ngôn ngữ.

Khi một bài điều tra có cả bản audio, ảnh gốc hiện trường, video phỏng vấn và đồ họa số liệu - giá trị của nó sẽ tăng lên nhiều lần.

Công cụ ChatGPT có thể viết một bản tin hay một bài viết 500 chữ trong 10 giây, nhà báo không nên e ngại, mà nhà báo thời đại mới phải tìm cách viết những thứ mà ChatGPT không thể viết được.

Phỏng vấn nhân vật? Gặp người thật, ghi lại cảm xúc, kết nối nhiều lớp thông tin? Kể một câu chuyện lay động lòng người? AI không làm được, vẫn là việc của con người có cảm xúc, có trải nghiệm, có tương tác.

Nhưng ngược lại, AI có thể hỗ trợ cực tốt các công việc như: đề xuất tiêu đề, tóm tắt nội dung, phân tích dữ liệu, gợi ý bài liên quan, thậm chí giúp phóng viên lên dàn ý. Vấn đề là con người phải giữ vai trò đạo diễn. Nếu phóng viên ngại công nghệ, ngại học AI – thì chẳng khác nào đầu bếp không muốn học nấu bếp từ trong thời đại mới.

Người viết và người đọc phải trở thành... đối tác

Từng có thời, chỉ cần bài “giật tít”, vài trăm ngàn lượt xem là có hợp đồng quảng cáo vài chục triệu. Ngày nay, Google và Facebook đã “ăn” gần hết miếng bánh quảng cáo trực tuyến. Theo thống kê, trong số hơn 14.000 tỷ đồng chi tiêu quảng cáo số ở Việt Nam năm 2023, các báo điện tử chỉ nhận được chưa tới 30%. Còn lại là chảy về các nền tảng số.

Nhiều tòa soạn giờ giống như người “đứng bếp nhưng không có quyền tính tiền”. Bài báo viết ra, quảng cáo xuất hiện, tiền chảy đi đâu không biết.

Hệ quả là không ít báo chạy theo tin giật gân để kéo view, chạy KPI. Nhưng view không chuyển hoá thành tiền, chỉ biến toà soạn thành... “nhà máy nội dung cho các nền tảng MXH”.

Chúng ta không thể đòi hỏi báo chí chất lượng nhưng lại bắt nó... miễn phí mãi. Tin tức cũng cần có chi phí – giống như bạn không thể yêu cầu một đầu bếp giỏi nhưng chỉ trả giá bằng những nút “like”.

Thế giới có New York Times, The Guardian, Bloomberg, Le Monde… đều sống tốt nhờ độc giả trả tiền. Tại Việt Nam, con đường này đang dần được khai mở. Tất nhiên, thu phí không dễ. Tâm lý người đọc tại Việt Nam bấy lâu nay vẫn là “đọc báo thì phải free”. Vấn đề là báo phải cho thấy lý do để người đọc sẵn sàng móc ví.

Bạn có gì mà nơi khác không có? Bạn có giúp tôi hiểu sâu hơn không? Bạn có tôn trọng người đọc không? Nếu có, tôi sẵn sàng trả tiền, như tôi trả tiền cho Netflix, Spotify mỗi tháng vậy thôi.

Ngày nay, tòa soạn không còn chỉ là nơi làm tin. Nó phải là trung tâm nội dung và sáng tạo. Một vài hình thức cho mô hình báo chí hiện đại có thể áp dụng như: Làm media kit cho doanh nghiệp, bán dữ liệu, tổ chức hội thảo, dựng kho tư liệu, đổi mới hình thức thể hiện trên các nền tảng tới mọi đối tượng độc giả... Tức là, báo chí phải biết “kinh doanh nội dung” một cách văn minh, chính trực. Chúng ta không thể tiếp tục kiểu “sống bằng niềm tin và quảng cáo banner truyền thống”.

Niềm tin là “vốn sống còn”

Muốn đổi mới năng lực, trước hết phải đổi lại sự tôn trọng độc giả, không phải chỉ là chuyện của lãnh đạo, hay chiến lược 5-10 năm. Trong đó, Con người vẫn là yếu tố không thể thiếu, ngoài việc tập trung thu hút các cây viết giỏi, có kiến thức chuyên môn sâu, có góc nhìn cá tính tạo để tạo nên giá trị cốt lõi.

Đầu tư hình thức giao diện đẹp, thuê công nghệ xịn, làm clip bắt trend – nhưng nếu nội dung thiếu tin cậy, thì độc giả sẽ không ở lại. Khi có sai sót không đính chính. Đưa tin không dẫn nguồn uy tín. Giật tít một đằng, nội dung một nẻo. Chỉ cần vài lỗi như thế, thương hiệu báo sẽ sụp đổ trong mắt người đọc. Trong thời đại mà ai cũng có thể tự kiểm chứng, báo chí càng cần giữ mình kỹ hơn bao giờ hết.

Không chỉ viết hay, mà mỗi người viết báo còn phải chủ động làm cho bài báo có được giá trị với thời gian từ những điều rất nhỏ như: bài viết cần được trình bày, chuyển đổi bài viết trên nhiều nền tảng hơn một cách bắt mắt và chỉn chu. Chỉ khi những điều ấy trở thành thói quen, báo chí chính thống mới có cơ hội không chỉ sống sót, mà sống khỏe và sống có giá trị.

Nhiều nhà báo trẻ tâm sự: “Em yêu nghề, nhưng không chắc sống được với nghề”. Một phần vì cạnh tranh nhiều, thu nhập thấp, một phần vì bản thân chưa thay đổi đủ nhanh.

Còn nếu bạn đang làm báo, hãy bắt đầu đổi mới từ hôm nay. Không ai cứu báo chí ngoài chính chúng ta.

×