Trong vòng hơn một thập kỷ qua, ngành công nghiệp xe điện Trung Quốc đã phát triển thần tốc, trở thành thị trường lớn nhất thế giới cả về sản lượng lẫn tiêu dùng. Đằng sau sự bùng nổ đó là một loạt chính sách kích cầu mạnh mẽ từ chính phủ, đặc biệt là các gói trợ giá lên đến hàng chục nghìn nhân dân tệ cho mỗi chiếc xe điện được bán ra.

Tuy nhiên, mặt trái của các chính sách hào phóng cũng dần lộ diện. Nhiều doanh nghiệp, bao gồm cả những tên tuổi lớn trong ngành như BYD và Chery, đã bị phát hiện nhận tiền hỗ trợ dù chưa đủ điều kiện, khiến chính phủ Trung Quốc phải tiến hành các đợt thanh tra toàn diện.

Kết quả kiểm toán giai đoạn 2016–2020 do Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc (MIIT) công bố cho thấy, khoảng 864 triệu NDT (tương đương 121 triệu USD) tiền hỗ trợ xe điện đã được phân bổ sai đối tượng.

Chery là một trong những hãng xe bị nêu tên trong danh sách gian lận. Theo báo cáo, hãng này đã nhận tới 240 triệu NDT (khoảng 33 triệu USD) để trợ giá cho 8.860 xe điện và hybrid không đủ điều kiện.

Tương tự, BYD cũng bị nêu tên khi nhận 143 triệu NDT (gần 20 triệu USD) dù chỉ có 4.900 xe đủ chuẩn.

Chính phủ Trung Quốc bắt đầu triển khai chương trình trợ giá xe điện vào năm 2010, với mức hỗ trợ ban đầu lên đến 60.000 NDT/xe (tương đương gần 8.400 USD hoặc khoảng 220 triệu đồng). Khoản tiền này được cấp trực tiếp cho nhà sản xuất, nhằm mục đích giảm giá bán lẻ cho người tiêu dùng và khuyến khích sản xuất xe không phát thải.

Thời gian đầu, chính sách này mang lại hiệu quả rõ rệt. Các thương hiệu xe điện nội địa như BYD, NIO, Xpeng… nhanh chóng vươn lên cả về công nghệ lẫn thị phần. Tuy nhiên, lợi dụng quy trình xét duyệt lỏng lẻo và cơ chế chi trả "một cục", nhiều công ty đã tìm cách hợp thức hóa xe không đủ điều kiện để nhận tiền.

Chỉ tính riêng trong năm 2016, một loạt doanh nghiệp bị phát hiện đã gian lận tới 9,3 tỷ NDT (tương đương 1,3 tỷ USD) tiền trợ cấp. Theo hãng tin Bloomberg, các chiêu trò thường gặp bao gồm: làm giả hồ sơ kỹ thuật, nâng khống sản lượng, báo cáo sai số VIN (số khung xe), thậm chí dùng xe thử nghiệm để khai báo sản phẩm hoàn thiện.

Không chỉ dừng lại ở gian lận trợ giá, thời gian gần đây, nhiều doanh nghiệp xe điện Trung Quốc còn bị cáo buộc "làm đẹp" số liệu bán hàng thông qua các hình thức giao dịch nội bộ. Một số hãng bị phát hiện mua xe từ các chi nhánh con hoặc đối tác liên kết, sau đó bán lại dưới dạng xe đã qua sử dụng nhằm tạo doanh số giả.

Việc này không chỉ bóp méo dữ liệu thị trường mà còn làm gia tăng lượng xe cũ chưa đến tay người tiêu dùng thực sự. Trước tình hình đó, Cục Quản lý Nhà nước về Quy chuẩn Thị trường Trung Quốc đã yêu cầu các hãng xe chấm dứt cuộc chiến giá cả không lành mạnh và ngừng sử dụng các chỉ số ảo để quảng bá.

Sau hơn một thập kỷ tăng trưởng với tốc độ cao, ngành công nghiệp xe điện Trung Quốc đang bước vào giai đoạn chuyển mình. Việc chấm dứt hoàn toàn chính sách trợ giá vào cuối năm 2022 đánh dấu bước ngoặt lớn, buộc các hãng phải cạnh tranh bằng công nghệ, dịch vụ và khả năng kiểm soát chi phí thực sự.

Theo giới phân tích, giai đoạn hậu trợ giá có thể sẽ khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ hoặc dựa dẫm vào ưu đãi rơi vào khó khăn, dẫn đến làn sóng sáp nhập hoặc giải thể. Nhưng ở chiều ngược lại, đó cũng là cơ hội để tái cấu trúc toàn ngành, tăng tính minh bạch và nâng cao chất lượng sản phẩm – những yếu tố then chốt để Trung Quốc giữ vững vị thế trong cuộc đua xe điện toàn cầu.

×