Khi Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm, thế giới đối mặt với nguy cơ đứt gãy nguồn cung. Cạnh tranh khai thác và tự chủ đất hiếm đang trở thành cuộc đua mới giữa các cường quốc.
Trung Quốc siết chặt kiểm soát, xuất khẩu đất hiếm giảm mạnh
Lượng xuất khẩu sản phẩm đất hiếm của Trung Quốc trong tháng 9 giảm gần 11% so với tháng trước, xuống còn 6.538 tấn, mức sụt giảm đầu tiên sau nhiều tháng tăng liên tiếp, theo Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Động thái này diễn ra sau khi Bắc Kinh ban hành quy định mới yêu cầu doanh nghiệp phải khai báo chi tiết thành phần vật liệu, kể cả khi sản phẩm chỉ chứa lượng nhỏ đất hiếm có nguồn gốc từ nước này.
Chính phủ Trung Quốc lý giải các biện pháp mới nhằm “đảm bảo an ninh và lợi ích phát triển quốc gia”, đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng và công nghệ cao. Tuy nhiên, Mỹ và nhiều nước phương Tây lại cho rằng Bắc Kinh đang “vũ khí hóa” tài nguyên, sử dụng đất hiếm như công cụ gây sức ép trong cạnh tranh địa chính trị.
Một mỏ khai thác đất hiếm tại tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc. Ảnh: COP
Trước đó, Trung Quốc từng nhiều lần điều chỉnh chính sách xuất khẩu. Tháng 4 năm nay, nước này tạm dừng xuất khẩu một số loại đất hiếm tinh chế khiến giá tăng vọt, sau đó nới lỏng để ổn định thị trường. Đến tháng 10, chính quyền Bắc Kinh tiếp tục siết chặt quản lý, được cho là nhằm củng cố vai trò chi phối trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Bắc Kinh coi đất hiếm là “con bài chiến lược” trong cuộc đối đầu thương mại và công nghệ với Washington. Khi Mỹ hạn chế chip bán dẫn và thiết bị trí tuệ nhân tạo xuất khẩu sang Trung Quốc, Bắc Kinh đáp trả bằng cách kiểm soát nguồn nguyên liệu mà các tập đoàn Mỹ phụ thuộc, tìm kiếm lợi thế đàm phán.
Vai trò của đất hiếm
Đất hiếm là nhóm 17 nguyên tố hóa học, gồm neodymium, dysprosium, terbium, yttrium… được sử dụng trong pin xe điện, tuabin gió, điện thoại thông minh, radar, thiết bị viễn thông và vũ khí. Dù chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong sản phẩm, đất hiếm quyết định hiệu suất và độ bền của thiết bị, trở thành yếu tố không thể thiếu trong nền công nghiệp hiện đại.
Các nguyên tố đất hiếm nằm phân tán nên việc khai thác gặp nhiều khó khăn, tốn kém. Ảnh minh họa: EEPower
Theo Tổ chức Nghiên cứu Địa chất Mỹ (US Geological Survey - USGS), trữ lượng đất hiếm toàn cầu ước khoảng 120 triệu tấn, trong đó Trung Quốc chiếm 44 triệu tấn, Việt Nam 22 triệu tấn, Brazil 21 triệu tấn và Nga 18 triệu tấn. Ở Việt Nam, tài nguyên này tập trung chủ yếu tại khu vực Lai Châu, Lào Cai.
Mẫu quặng đất hiếm được khai thác từ mỏ Nậm Xê, tỉnh Lai Châu. Ảnh: Bộ Khoa học và Công nghệ
Dù nhiều quốc gia có trữ lượng lớn, song quá trình khai thác đất hiếm đòi hỏi chi phí cao, công nghệ phức tạp và tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường. Vì vậy, phần lớn các nước chọn nhập khẩu từ Trung Quốc - quốc gia chiếm tới hơn 70% nguồn cung đất hiếm toàn cầu.
Nhờ lợi thế này, Trung Quốc hiện nắm 97% sản lượng 17 kim loại đất hiếm và 60% lượng tiêu thụ toàn cầu, qua đó gần như kiểm soát toàn bộ thị trường thế giới. Lịch sử cho thấy Bắc Kinh từng dùng “con bài đất hiếm” để gây sức ép với các đối tác. Năm 2010, nước này tạm ngừng xuất khẩu sang Nhật Bản giữa căng thẳng lãnh thổ; năm 2019, khi chiến tranh thương mại Mỹ - Trung leo thang, Bắc Kinh tiếp tục đe dọa hạn chế xuất khẩu sang Washington.
Nhật Bản hiện là khách hàng lớn nhất, chiếm 60% sản lượng đất hiếm xuất khẩu của Trung Quốc, Mỹ chiếm khoảng 20%, phần còn lại thuộc về Hàn Quốc và một số nước châu Âu. Việc phụ thuộc quá sâu khiến các nền công nghiệp lớn dễ bị tổn thương trước mọi biến động chính sách từ Bắc Kinh.
Các nước lớn chạy đua giảm phụ thuộc đất hiếm Trung Quốc
Trước nguy cơ bị chi phối, Mỹ, Nhật Bản và Liên minh châu Âu đang tìm cách giảm dần phụ thuộc vào Trung Quốc. Washington đã khôi phục mỏ Mountain Pass ở bang California, từng bị đóng cửa đầu thập niên 2000 do chi phí cao và đầu tư mạnh vào tái chế vật liệu hiếm. Nhật Bản nghiên cứu khai thác dưới đáy biển, trong khi EU triển khai đạo luật nguyên liệu thô quan trọng, đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ tự khai thác được ít nhất 10% nhu cầu nội khối.
Một xe ben chở quặng thô di chuyển trong hố khai thác tại mỏ Mountain Pass, bang California, Mỹ. Ảnh: Reuter
Bên cạnh đó, các nước còn thúc đẩy hợp tác với các đối tác có tiềm năng lớn, trong đó Việt Nam được xem là mắt xích quan trọng nhờ trữ lượng đứng thứ hai thế giới và vị trí chiến lược ở Đông Nam Á. Một số tập đoàn Nhật Bản và Hàn Quốc đã bày tỏ mong muốn hợp tác khai thác và tinh chế đất hiếm tại Việt Nam nhằm đa dạng hóa nguồn cung.
Các chuyên gia nhận định, nếu có chính sách phù hợp về khai thác, đầu tư và bảo vệ môi trường, Việt Nam có thể trở thành trung tâm cung ứng đất hiếm cho khu vực, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Ở chiều ngược lại, Bắc Kinh khẳng định việc siết xuất khẩu không nhằm mục đích gây sức ép, mà để bảo vệ tài nguyên chiến lược và môi trường trong nước. Truyền thông Trung Quốc nhấn mạnh cần “phát triển có kiểm soát”, tránh khai thác tràn lan khiến nguồn tài nguyên quý hiếm này sớm cạn kiệt.
Giới phân tích dự báo, đất hiếm sẽ tiếp tục là tâm điểm trong quan hệ Mỹ - Trung thời gian tới. Bởi trong kỷ nguyên năng lượng sạch và công nghệ cao, quốc gia nào kiểm soát được nguồn cung đất hiếm sẽ nắm trong tay lợi thế chiến lược – không chỉ về kinh tế, mà cả về địa chính trị toàn cầu.
Cuộc chiến công nghệ Mỹ - Trung được ví như ván cờ cân não, nơi Mỹ nắm giữ chip cao cấp, còn Trung Quốc sở hữu đất hiếm. Ai sẽ là người chiến thắng trong cuộc đua này?
Trưa 18/10, nhiều người dùng tại Việt Nam bất ngờ phát hiện mạng xã hội Facebook hiển thị tràn lan hình ảnh và video nhạy cảm, dù chỉ nhập những ký tự đơn giản như “a”, “c” hay “x” trong thanh tìm kiếm.
Công nghệ nhận dạng mống mắt đang được nhiều quốc gia áp dụng trong quản lý dân cư nhờ độ chính xác gần như tuyệt đối và khả năng xác thực nhanh, không tiếp xúc.
