Nhà khoa học người Pháp tuổi 80, chủ nhân giải Nobel Vật lý năm 2012, vẫn giữ ánh nhìn tích cực trong của người cả đời sống cùng ánh sáng và hạt photon - biểu tượng cho tinh thần không ngừng khám phá.

Khoa học bắt đầu từ sự tò mò

Giữa khán phòng đông sinh viên tại Hội thảo Khai phóng tiềm năng đổi mới sáng tạo Việt Nam - Pháp, Giáo sư Serge Haroche xuất hiện giản dị, nụ cười hiền hậu và giọng nói chậm rãi.

“Tôi biết học sinh Việt Nam rất hiếu học và có trình độ rất tốt", ông mở đầu câu chuyện của mình một cách gần gũi. "Thế hệ trẻ hôm nay chính là động lực giúp đất nước phát triển năng động”, nhà khoa học nói tiếp.

Haroche kể, ông đặc biệt ấn tượng khi nhiều sinh viên Việt Nam đạt thành tích cao tại các kỳ Olympic khoa học quốc tế. “Sự phát triển của đất nước Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào khối óc của thế hệ trẻ. Thời gian tới, khoa học cơ bản sẽ đóng vai trò then chốt giúp chúng ta vượt qua những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, già hóa dân số hay ô nhiễm môi trường”, ông chia sẻ.

Với Haroche, mọi khám phá đều bắt đầu bằng câu hỏi “vì sao”. Thế kỷ trước, khi các nhà vật lý như Einstein hay Planck lần đầu nói về thế giới lượng tử, ít ai tin họ.

“Nhưng chính từ những tò mò tưởng chừng vô ích ấy, con người đã tạo nên điện thoại di động, GPS, máy tính, chụp cộng hưởng từ (MRI)… Tất cả đều là sản phẩm của vật lý lượng tử”, ông nói.

Khi làm khoa học, ta không thể hình dung trước kết quả. Nhưng chính điều đó mới làm nên vẻ đẹp của khám phá.

Việt Nam và hành trình gieo hạt khoa học

Trước câu hỏi: “Việt Nam nên bắt đầu từ đâu để tham gia vào cuộc đua lượng tử toàn cầu?”, GS Haroche không ngần ngại: “Từ giáo dục và khoa học cơ bản”.

Theo ông, mọi nền công nghệ đều phải dựa trên gốc rễ ấy. “Những người nghiên cứu vật lý lượng tử trước đây được tự do chọn chủ đề mà họ yêu thích. Sau khi có kết quả, các ứng dụng thực tế mới ra đời. Nếu không có nền tảng đó, sẽ chẳng thể có phát minh nào cả”.

"Cần tạo điều kiện cho các nhà khoa học trẻ được tự do chọn hướng đi của mình vì sáng tạo không thể sinh ra trong khuôn khổ chật hẹp”, ông nhấn mạnh.

Haroche lấy ví dụ về Trung Quốc - quốc gia đã đầu tư dài hơi cho du học sinh quay về mở phòng thí nghiệm riêng. “Khoa học là một hành trình dài và tốn kém. Mở một phòng thí nghiệm có thể tiêu tốn hàng triệu euro, nhưng nếu không có khoa học cơ bản, sẽ chẳng có ứng dụng nào tồn tại” , ông nói.

Ông cũng đánh giá cao nghị quyết về đổi mới sáng tạo của Việt Nam gần đây, cho rằng nếu được triển khai trong môi trường cởi mở, kết nối quốc tế và tôn trọng tri thức, Việt Nam có thể trở thành một “điểm sáng khoa học mới của châu Á”.

Khi bạn dám mơ, dám đặt câu hỏi, và dám theo đuổi đến cùng - bạn đã là một nhà khoa học thực thụ.

AI giúp ta hiểu sâu hơn về trí tuệ của mình

Khi nói về tương lai, Haroche không né tránh những câu hỏi về AI và đạo đức khoa học. Ông cho rằng, điều đáng sợ không phải là công nghệ, mà là cách con người sử dụng nó.

“Trí tuệ nhân tạo không thể thay thế con người. Nó không có khả năng sáng tạo. AI chỉ là công cụ để chúng ta hiểu sâu hơn về chính trí tuệ của mình”, giáo sư khẳng định.

Theo ông, khoa học tự thân luôn trung lập. “Chỉ khi rơi vào tay con người, nó mới trở nên tốt hay xấu. Vì thế, đạo đức khoa học phải được đặt lên hàng đầu trong mọi cuộc cách mạng công nghệ”.

Rồi ông dừng lại một nhịp, ánh mắt ánh lên niềm tin: “Phải có đam mê, phải có khát vọng hiểu biết, và phải kiên trì đến tận cùng. Hãy chọn lĩnh vực bạn yêu thích và đi đến tận cùng với nó. Dù kết quả ra sao, khoa học cũng sẽ không phụ lòng bạn”.

Ông kể rằng mình đã gắn bó với tia laser - thứ ánh sáng đã dẫn ông đến giải Nobel - suốt 50 năm. “Nhiều ý tưởng ban đầu từng bị cho là không tưởng. Nhưng nếu không có những người dám mơ, khoa học sẽ chẳng thể tiến thêm bước nào”.

* Giáo sư Serge Haroche sinh năm 1944 tại Casablanca, Maroc, trong gia đình trí thức Pháp.

* Tốt nghiệp École Normale Supérieure (ENS), bảo vệ tiến sĩ tại ĐH Paris VI (1971) dưới sự hướng dẫn của GS Claude Cohen-Tannoudji (Nobel 1997).

* Giáo sư danh dự tại Collège de France, từng là Chủ tịch trường giai đoạn 2012–2015.

* Giải Nobel Vật lý 2012, cùng David Wineland, vì đã phát triển phương pháp đo và điều khiển các hạt lượng tử riêng lẻ - nền tảng cho công nghệ lượng tử hiện đại.

×