Bộ Tài chính vừa tung ra dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế) với nhiều điểm mới đáng chú ý. Trong đó, đề xuất thu 20% thuế trên lãi thuần của các giao dịch chứng khoán đã ngay lập tức gây tranh cãi nổi bật trong giới đầu tư.

Có người đồng tình: "Ai có lãi mới nộp thuế là hợp lý". Nhưng cũng không ít người lo ngại: "Thu 20% là quá cao, đặc biệt với nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ".

Chúng tôi đã có cuộc đối thoại với Luật sư Nguyễn Văn Tuấn - Giám Đốc Công ty Luật TGS (thuộc Đoàn Luật sư TP Hà Nội) về đề xuất thuế đang nóng này.

- Với dự thảo mới, người bán chứng khoán có lãi sẽ chịu thuế 20%. Về lý thuyết có vẻ công bằng, nhưng nhiều ý kiến cho rằng mức thuế này quá cao? Theo ông, liệu mức thuế này có phản ánh đúng bản chất thuế và khả năng chi trả của đa số nhà đầu tư cá nhân hay không?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Trên nguyên tắc, thu thuế trên phần thu nhập ròng thay vì trên doanh thu là một bước tiến. Nó phản ánh đúng bản chất: Có lời thì mới phải chia sẻ cho ngân sách. Tuy nhiên, áp dụng một mức thuế 20% đồng loạt cho tất cả nhà đầu tư cá nhân là thiếu hợp lý.

Phần lớn nhà đầu tư cá nhân không có hệ thống tư vấn tài chính, không có đội ngũ pháp lý, không được khấu trừ đủ chi phí như doanh nghiệp. Họ đầu tư bằng tiền tiết kiệm – với nhiều rủi ro, nhưng khi có chút lãi lại bị đánh thuế mạnh như nhau. Điều đó phản ánh sự bất đối xứng giữa nhà đầu tư nhỏ và tổ chức lớn.

- Theo dự thảo, nếu nhà đầu tư có lỗ năm nay, nhưng có lãi năm sau thì có được bù trừ để giảm số thuế phải nộp hay không? Và nếu không cho bù trừ lãi-lỗ giữa các năm, điều này có thể gây ra thiệt thòi thế nào?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Hiện dự thảo không có cơ chế bù trừ lỗ – lãi qua các năm. Đây là điểm rất bất cập. Bản chất đầu tư là chuỗi dài biến động: có lúc lời, lúc lỗ. Nếu chỉ thu thuế khi lời, còn lúc lỗ lại coi như không tồn tại, thì rõ ràng hệ thống thuế đang “chọn chiều có lợi” cho mình.

Doanh nghiệp được phép chuyển lỗ sang kỳ sau, nhưng nhà đầu tư cá nhân thì không. Vậy ai sẽ chọn đầu tư lâu dài? Đây là chính sách kìm hãm sự bền vững của thị trường và không nuôi dưỡng được nguồn thu lâu dài.

- Dự thảo cho phép trừ chi phí hợp lý như phí giao dịch, chi phí phân tích thị trường. Theo ông, trong thực tế áp dụng, liệu cơ quan thuế có thể kiểm soát và xác minh những khoản chi phí này một cách minh bạch và hiệu quả không?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Đây là điểm tiến bộ, ít nhất là trên văn bản. Nhưng để triển khai hiệu quả, cần rất rõ ràng và minh bạch trong xác định thế nào là chi phí hợp lý.

Phí giao dịch thì còn dễ xác định. Nhưng còn chi phí phân tích kỹ thuật, chi phí mua phần mềm đầu tư, chi phí thuê tư vấn… thì ai xác minh? Hóa đơn hợp lệ ra sao? Nếu không có hướng dẫn cụ thể, cơ quan thuế có thể rơi vào thế lúng túng hoặc... tùy nghi.

Điều này tạo ra "vùng xám" rất nguy hiểm, hoặc siết chặt quá mức gây thiệt hại cho người làm đúng, hoặc bị lách luật và gian lận thuế.

- Có ý kiến đề xuất nên áp dụng mức thuế khác biệt theo thời gian nắm giữ (giống đề xuất với bất động sản). Luật sư đánh giá thế nào về đề xuất áp khung thuế theo thời gian giữ chứng khoán và tác động của nó đến hành vi đầu tư?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Đây là một đề xuất rất đáng cân nhắc. Nhiều nước đã áp dụng, nếu nắm giữ ngắn hạn (dưới 1 năm) thì thuế cao, đầu tư trung hạn (1 - 3 năm) thì thuế vừa phải, còn đầu tư dài hạn trên 3 năm thì thuế thấp hoặc miễn.

Cách này khuyến khích đầu tư giá trị, giảm đầu cơ lướt sóng. Tuy nhiên, chứng khoán có tính thanh khoản rất cao, việc xác định thời gian nắm giữ cần một hệ thống dữ liệu chính xác và khả năng giám sát theo thời gian thực. Không có điều này, chính sách rất dễ “lệch pha” khi triển khai.

- Một số chuyên gia cảnh báo thuế 20% có thể khiến nhà đầu tư ngại giao dịch ngắn hạn, thậm chí rời thị trường. Theo ông, đề xuất này tác động thế nào tới thanh khoản hiện tại, và liệu có thể kéo giảm sự hấp dẫn của kênh chứng khoán so với kênh khác?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Có! Và đó là điều rất đáng lo. Tâm lý đầu tư ngắn hạn vốn rất phổ biến ở Việt Nam. Khi cảm thấy rủi ro nhiều - lợi ích ít, nhà đầu tư sẽ rút lui. Không ai muốn bỏ công bỏ vốn để rồi bị đánh thuế nặng trong khi lỗ thì chẳng ai chia sẻ.

Chứng khoán sống nhờ thanh khoản. Đánh thuế quá cao sẽ khiến giao dịch giảm, niềm tin thị trường mất đi. Vốn sẽ chảy sang kênh khác: vàng, bất động sản, thậm chí tiền ngầm, hoặc chuyển ra nước ngoài. Cuối cùng, nhà nước mất nguồn thu, thị trường mất động lực, còn nhà đầu tư thì không dám quay lại.

Vì vậy, mức thuế - nếu không được xây dựng trên cơ sở đánh giá toàn diện về tâm lý thị trường, cấu trúc nhà đầu tư và mục tiêu phát triển dài hạn - sẽ không chỉ làm giảm sức hấp dẫn của chứng khoán so với các kênh đầu tư khác, mà còn có nguy cơ triệt tiêu vai trò chiến lược của thị trường vốn trong nền kinh tế.

- Vậy theo ông, cần làm gì để chính sách thuế không phản tác dụng?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Thuế không chỉ để thu mà còn là công cụ điều tiết hành vi. Một chính sách thuế hợp lý là chính sách khuyến khích đầu tư dài hạn, phân hóa rõ nhà đầu tư nhỏ lẻ và tổ chức lớn, cho phép bù trừ lỗ - lãi hợp lý và công bằng về chi phí.

Muốn vậy, cần hạ mức thuế hợp lý hơn, có thể 5-10% cho nhà đầu tư cá nhân, bổ sung cơ chế bù lỗ và kiểm soát chi phí minh bạch. Nếu không, chính sách tốt về mặt nguyên lý sẽ trở thành rào cản trong thực tiễn, khiến thị trường vốn Việt Nam càng thêm chật vật.

- Xin cảm ơn luật sư!

×