Sau nhiều thập kỷ hóa “kênh đen”, dòng sông lịch sử đang đứng trước cơ hội hồi sinh nhờ hệ thống thu gom - xử lý nước thải đồng bộ, chiến lược bổ cập dòng chảy, chỉnh trang cảnh quan.

Nhưng con đường phía trước vẫn còn nhiều điểm nghẽn về hạ tầng, quy hoạch và ý thức cộng đồng. Liệu đến năm 2045, khi đất nước tròn một thế kỷ độc lập, người Hà Nội có thể tự hào dắt con cháu ra bờ sông trong xanh để kể câu chuyện về một thành phố đã cứu sống “huyết mạch” của mình?

Khuyến nghị chiến lược - Đặt nền móng cho sự hồi sinh

Để Tô Lịch và các sông nội đô thực sự trở lại với vai trò “huyết mạch xanh” của Hà Nội, cần một kế hoạch đồng bộ và lâu dài, vượt qua giới hạn nhiệm kỳ. Ưu tiên hàng đầu là hoàn thiện toàn bộ hạ tầng thu gom và xử lý nước thải.

Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá - công trình then chốt của nỗ lực này - chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi toàn bộ các tuyến cống bao được khép kín. Hà Nội phải kiên quyết đẩy nhanh tiến độ, giải ngân đủ vốn, đặc biệt với tuyến cống bao sông Lừ còn chậm, để mọi cửa xả đều được dẫn về xử lý trước khi đổ ra sông.

Khi hạ tầng thu gom đã hoàn chỉnh, thành phố cần triển khai đồng bộ việc tách riêng nước mưa và nước thải, xây dựng các bể chứa ngầm tại những điểm xả tràn trọng yếu, để mỗi cơn mưa lớn không còn biến sông thành “kênh đen” trở lại.

Song song là duy trì dòng chảy thường xuyên từ hồ Tây, sông Hồng - bởi một con sông chỉ thực sự “sống” khi có dòng chảy, khi nước không bị tù đọng.

Cùng với đó, việc xử lý lớp bùn đáy ô nhiễm tích tụ hàng chục năm là nhiệm vụ không thể trì hoãn. Hà Nội có thể học kinh nghiệm Nhật Bản, Hàn Quốc áp dụng công nghệ xử lý tại chỗ, vừa loại bỏ kim loại nặng, mầm bệnh, vừa tái tạo lại hệ sinh thái đáy sông.

Hạ tầng kỹ thuật chỉ là một nửa lời giải. Bờ sông cần được chỉnh trang thành không gian công cộng, tâm linh - đường dạo, công viên, quán cà phê, khu tổ chức lễ hội - để người dân cảm nhận được sông như một phần đời sống hằng ngày. Khi sông trở thành nơi tôn nghiệm, nơi vui chơi, nghỉ ngơi, nó sẽ được cộng đồng bảo vệ.

Cuối cùng, chất lượng nước cần được công bố công khai, theo dõi theo thời gian thực trên website, ứng dụng và bảng điện tử ven sông. Khi người dân có quyền giám sát, họ sẽ trở thành những “cảm biến sống” giúp phát hiện vi phạm và giữ cho những khoản đầu tư công được vận hành hiệu quả.

Những khuyến nghị này không chỉ để làm sạch sông một lần, mà để giữ cho sông luôn sạch trong nhiều thập kỷ tới.

Người dân trở thành “người giữ sông”

Không ai yêu sông bằng những người sống bên sông. Muốn Tô Lịch hồi sinh bền vững, phải biến người dân từ khán giả thành chủ thể hành động. Kinh nghiệm Đà Nẵng cho thấy, mô hình cộng đồng giám sát chất lượng nước giúp chính quyền xử lý kịp thời các vi phạm, nâng cao ý thức chung rõ rệt.

Hà Nội hoàn toàn có thể áp dụng mô hình “tổ tự quản ven sông” ở từng phường: mỗi tuần tổ chức dọn vệ sinh, trồng hoa, vớt rác, đồng thời giám sát việc xả thải…

Giáo dục môi trường trong nhà trường cũng đóng vai trò quan trọng. Học sinh có thể được đưa đi tham quan Nhà máy Yên Xá, tìm hiểu vòng đời của nước thải, từ đó hình thành thói quen phân loại rác, tiết kiệm nước và yêu quý dòng sông. Một thế hệ biết yêu sông chính là “bảo hiểm nhân văn” cho tương lai.

Cùng với đó, doanh nghiệp ven sông nên được khuyến khích tài trợ ghế đá, đèn chiếu sáng, thùng rác, đổi lại được ghi nhận đóng góp. Khi doanh nghiệp có lợi ích gắn với sông, họ cũng trở thành người giữ gìn sông.

Và để phong trào lan tỏa, truyền thông cần biến việc bảo vệ sông thành một hoạt động văn hóa. Một “Ngày của sông Tô Lịch”, những bức tranh tường nghệ thuật ven bờ, những cuộc thi ảnh “Sông trong mắt tôi” sẽ biến bảo vệ sông thành niềm tự hào tập thể, chứ không còn là nghĩa vụ xa vời.

Hà Nội 2045 - Bức tranh về “hệ tuần hoàn xanh”

Hãy hình dung Hà Nội năm 2045 với một mạng lưới “hệ tuần hoàn xanh” nối liền hồ Tây, Linh Đàm, Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét, Nhuệ. Dọc hai bên bờ là công viên, đường dạo, phố đi bộ rợp bóng cây. Những tối mùa hè, người dân ngồi bên bờ uống cà phê, ngắm thuyền rồng diễu hành, du khách có thể đi du thuyền ngắm thành phố về đêm.

Các bảng điện tử ven sông báo chất lượng nước ở mức “xanh tốt”, minh chứng cho nỗ lực bền bỉ của cộng đồng. Hệ thống sông này không chỉ đẹp mà còn chống ngập hiệu quả, điều hòa khí hậu, giảm nhiệt đô thị và góp phần đưa Hà Nội đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2045.

Giá trị đất ven sông tăng, thu hút đầu tư xây dựng khu đô thị xanh. Khi đó, Tô Lịch sẽ được nhắc đến như biểu tượng hồi sinh của Thủ đô - giống như Cheonggyecheon của Seoul hay Seine của Paris - một niềm tự hào chứ không còn là nỗi ám ảnh.

Hồi sinh Tô Lịch không chỉ để hết mùi hôi, mà là cách Hà Nội chứng minh mình là một đô thị văn minh, biết hòa hợp giữa phát triển và gìn giữ môi trường.

Nếu hôm nay chúng ta quyết tâm, thì chỉ 20 - 30 năm nữa, con cháu chúng ta sẽ được dắt tay ra bờ sông, hít thở trong lành, nghe kể câu chuyện về một thời Hà Nội “cứu” dòng sông của mình. Đó sẽ là món quà đẹp nhất mà thế hệ hôm nay gửi tặng cho tương lai.

×