“Bóc phốt” - từ công cụ phơi bày đến vũ khí triệt hạ

Thuật ngữ “bóc phốt” vốn ra đời với ý nghĩa ban đầu là phơi bày những hành vi sai trái, giúp công chúng biết sự thật. Thế nhưng, theo thời gian, “bóc phốt” đã bị biến tướng thành một dạng kịch tính hoá đời sống, nơi ai cũng có thể trở thành nạn nhân.

Nếu như trước đây, hiện tượng này chủ yếu xoay quanh nghệ sĩ và người nổi tiếng thì nay, cả những người bình thường cũng có thể bị kéo vào vòng xoáy. Chỉ một hành động nhỏ trong đời sống, như ứng xử thiếu khéo léo, phát ngôn sơ suất, thậm chí một tấm hình chưa rõ ngọn ngành, cũng có thể bị đăng tải, lan truyền kèm theo hàng ngàn bình luận chỉ trích.

Thậm chí, có những "câu chuyện" tưởng đã đi vào dĩ vãng nhưng lại bất chợt bị "đào" lên và trở thành tâm điểm chú ý. Điển hình là sự việc nữ Youtuber Yo Bae đăng tải clip 48 phút "bóc phốt" đồng nghiệp Thạch Trang với những việc cô làm trong quá khứ.

Không bàn đến việc ai đúng ai sai nhưng việc cộng đồng mạng chia sẻ liên tục và ủng hộ hành động của Yo Bae đã phản ánh một xã hội thích "bới móc" và đam mê "bóc phốt, ít nhất là trên không gian mạng.

Đáng nói hơn, ranh giới giữa thật và giả trong các vụ bóc phốt ngày càng mong manh. Có những trường hợp sau khi được cơ quan chức năng vào cuộc mới lộ ra rằng người bị tố hoàn toàn vô tội. Nhưng khi sự thật được làm sáng tỏ, thiệt hại về danh tiếng, công việc, tinh thần của họ đã quá lớn và khó lòng bù đắp. Bên cạnh đó, cũng nhiều vụ việc không bao giờ được đưa ra ánh sáng.

Ai cũng có thể thành “con mồi”

Trong môi trường mạng xã hội, nơi mỗi chiếc điện thoại là một “máy quay”, bất cứ ai cũng có thể trở thành “nguyên liệu” cho một cuộc bóc phốt. Người nổi tiếng dễ thành tâm điểm vì sự chú ý vốn có. Nhưng ngay cả một nhân viên văn phòng, một chủ quán nhỏ hay một học sinh, sinh viên cũng có thể bị đưa ra làm đối tượng cho những màn chỉ trích tập thể.

Điểm đáng lo ngại là: sự việc có thể đúng hoặc sai, lớn hoặc nhỏ, nhưng phản ứng trên mạng xã hội gần như đều được “phóng đại” đến mức khủng khiếp. Một lỗi ứng xử trong giao thông có thể bị biến thành “tội ác xã hội”. Một câu nói đùa vô ý có thể bị diễn giải thành hành vi xúc phạm. Và một nghi ngờ chưa được kiểm chứng có thể nhanh chóng trở thành “bản án” từ dư luận.

Ở đây, mạng xã hội không còn là nơi phản ánh sự thật mà biến thành một “toà án phi chính thức”. Trên thực tế, toà án này không có quy trình xét xử công bằng, không có luật sư và hơn hết... không có cơ hội bào chữa. Những thứ thật sự tồn tại chỉ có tốc độ lan truyền và sức mạnh của đám đông.

Vì sao con người càng ngày càng nghiện “bóc phốt"?

Có lẽ, “bóc phốt” đã chạm đúng vào điểm G tò mò của con người. Đám đông luôn bị cuốn hút bởi cảm giác được chứng kiến sự thật bị vén màn, đặc biệt là những góc tối của người từng được tung hô. Sự ngạc nhiên, bất ngờ và đôi khi là khoái cảm khi thấy hình tượng lung linh bị sụp đổ khiến họ khó dứt khỏi vòng xoáy thị phi.

Bên cạnh đó, mỗi vụ bóc phốt còn mang lại cho cộng đồng mạng một thứ quyền lực vô hình, đó là quyền phán xét. Khi cùng nhau lên án, người ta cảm thấy mình đứng về phía chính nghĩa, rằng tiếng nói của mình góp phần “làm trong sạch” môi trường sống. Cảm giác ấy tạo nên sự hả hê tập thể, biến drama thành trò tiêu khiển nhưng cũng thành một hình thức “trừng phạt” công khai.

Không ít người tìm thấy sự an ủi khi thấy người khác vấp ngã. Bóc phốt, theo một cách nào đó, trở thành chiếc gương phản chiếu, giúp người ta thấy mình còn “ổn hơn” so với nhân vật bị bêu riếu. Chính cơ chế so sánh xã hội này khiến đám đông càng bị hút vào những câu chuyện lùm xùm.

Mạng xã hội cũng góp phần nuôi dưỡng cơn nghiện. Thuật toán của TikTok, Facebook, YouTube vốn ưu ái những nội dung gây tranh cãi, có khả năng tạo ra nhiều bình luận và chia sẻ. Một vụ việc càng căng thẳng thì càng được đẩy mạnh tiếp cận, và thế là nó biến thành một chuỗi “tập phim” mà hàng triệu người chờ theo dõi.

Vậy nhưng, trong nhiều trường hợp, “bóc phốt” còn bị lợi dụng như một công cụ để tạo ra chiêu trò triệt hạ đối thủ hay thậm chí là phương tiện trả thù. Hoặc, trong môi trường sáng tạo nội dung, nó đơn giản chỉ là “công cụ câu view” – càng kịch tính, càng thu hút, càng sinh lời.

Bạn là nạn nhân, nhưng cũng có thể là "thủ phạm"

Nếu chưa từng trở thành chủ thể bị nói xấu trên mạng xã hội, chúc mừng bạn, có lẽ bạn là người may mắn. Vì hàng ngàn người ngoài kia đang bị "bóc phốt" mỗi ngày. Nhưng đừng mừng thầm vì có thể ngày mai sẽ tới lượt bạn, dù có "làm gì" hay "không làm gì".

Bạn đã bao giờ cười nhạo Trấn Thành những lần bị "bóc phốt", chỉ trích chỉ vì khóc trên truyền hình? Bạn đã bao thả tim các bài viết tố Negav có hành động nhạy cảm trong quá khứ? Bạn đã bao giờ chia sẻ drama giữa Jack và Thiên An? Bạn đã bao giờ tò mò về chuyện 1 Tiktoker bị lộ clip?...

Nhiều người nghĩ mình chỉ đơn giản là khán giả, nhấn một nút like, share hay bình luận vu vơ. Thế nhưng, những hành động tưởng chừng vô hại ấy lại chính là nhiên liệu để câu chuyện lan truyền, thổi bùng ngọn lửa chỉ trích, biến một cá nhân thành tâm điểm công kích.

Hôm nay, bạn có thể đứng về phía đám đông, hưởng ứng một màn bóc phốt kịch tính nào đó. Nhưng ngày mai, chính bạn cũng có thể bị kéo vào vòng xoáy ấy, trở thành nhân vật chính bất đắc dĩ, đối diện với sự phán xét khắc nghiệt.

Bóc phốt không chỉ làm tổn thương người bị nhắm đến mà còn khiến môi trường mạng trở nên độc hại. Người bóc phốt, dù xuất phát từ mục đích “vạch trần sự thật”, cũng khó tránh việc đánh mất sự tỉnh táo, bị cuốn vào vòng xoáy thị phi, đôi khi biến sự việc nhỏ thành bi kịch. Người theo dõi thì vô tình cổ vũ cho văn hóa “ném đá tập thể”, góp phần làm suy giảm niềm tin và sự nhân văn trong cộng đồng. Nạn nhân thì phải gánh chịu áp lực tâm lý, sự nghiệp có thể bị hủy hoại chỉ vì một vài thông tin chưa chắc đã đúng sự thật.

Ở góc độ rộng hơn, xã hội bị cuốn vào một dòng chảy tiêu cực, nơi sự phán xét thay thế cho đối thoại, và mạng xã hội dần trở thành công cụ triệt hạ thay vì là nơi gắn kết.

Đừng sợ "bóc phốt"

Thông điệp “đừng sợ bóc phốt” không có nghĩa là thờ ơ, mặc kệ hay xem nhẹ sức mạnh của nó. Ngược lại, đây là lời nhắc nhở rằng: nếu mỗi cá nhân sống đúng, minh bạch và ngay thẳng, thì không cần quá sợ hãi. Bởi cái đáng sợ nhất không phải là việc bị bóc phốt, mà là chính hành vi sai trái của mình bị phơi bày.

Với mỗi cá nhân, hãy tỉnh táo trong hành động và phát ngôn, nhất là khi mạng xã hội biến tất cả thành “nơi công cộng mở”. Không sai thì không sợ. Khi bị bóc phốt sai sự thật, hãy bình tĩnh, công khai chứng cứ minh bạch để lấy lại uy tín.

Với cộng đồng mạng, cần học cách kiểm chứng, chọn lọc trước khi chia sẻ. Đừng biến mình thành công cụ phát tán tin giả, góp phần đẩy một cá nhân vào bế tắc.

Với nền tảng và cơ quan chức năng, cần siết chặt quản lý, xử phạt nghiêm hành vi vu khống, bôi nhọ, đồng thời có cơ chế bảo vệ nạn nhân.

Xã hội nào cũng cần sự minh bạch và công bằng, nhưng minh bạch không thể dựa trên sự bôi nhọ và công bằng không thể đến từ sự phẫn nộ mù quáng của đám đông.

Hãy coi “bóc phốt” như một lời nhắc nhở: Nếu bạn không làm điều sai trái, không gian dối hay hại người, thì không có gì phải sợ. Còn nếu ngược lại, thì chính hành vi của bạn sẽ tự biến mình thành mục tiêu.

Trong một thế giới mà mạng xã hội có thể biến mọi chuyện nhỏ nhặt thành cơn bão, “đừng sợ bóc phốt” đồng nghĩa với hãy sống thật, sống sạch – vì chỉ có sự ngay thẳng mới là lớp áo giáp vững chắc nhất trước mọi thị phi.

×