Trên những con phố sạch sẽ và ngăn nắp của Stockholm hay Gothenburg của Thụy Điển, hình ảnh con người ngồi một mình trong quán cà phê, thong thả đọc sách hay lướt máy tính bảng đã trở nên quen thuộc đến mức không ai bận tâm. Đó không phải là khoảnh khắc cô độc đáng thương mà là lát cắt điển hình của xã hội Thụy Điển hiện đại. Thụy Điển được xem là quốc gia có tỷ lệ hộ gia đình một người cao nhất thế giới, xấp xỉ 47%.

Tại sao Thụy Điển lại là quốc gia có nhiều người độc thân nhất?

Để hiểu được hiện tượng này, chúng ta phải đào sâu vào nền tảng văn hóa đã hun đúc nên con người Thụy Điển qua nhiều thế hệ. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em đã được khuyến khích tư duy độc lập, tự đưa ra quyết định và chịu trách nhiệm cho cuộc đời mình. Giá trị cốt lõi này thấm sâu vào mọi khía cạnh, tạo nên xã hội nơi sự tự chủ cá nhân được tôn vinh như đức tính cao quý nhất.

Áp lực phải kết hôn, sinh con hay dựa dẫm vào mối quan hệ để tìm kiếm sự trọn vẹn gần như không tồn tại. Con người ở Thụy Điển không bước vào mối quan hệ để lấp đầy khoảng trống, mà để bổ sung cho cuộc sống vốn đã đủ đầy. Điều này giải phóng họ khỏi những ràng buộc truyền thống, nhưng cũng dựng lên những bức tường thành vô hình ngăn cách mỗi cá nhân trong vương quốc riêng. Họ không cần ai, đôi khi cũng không ai cần họ.

Hệ thống phúc lợi xã hội trứ danh của Thụy Điển chính là chất xúc tác mạnh mẽ nhất cho xu hướng này. Hệ thống phúc lợi quá đầy đủ này không chỉ là tấm lưới an sinh, mà còn là bệ phóng cho tự do. Khi một cá nhân biết rằng họ sẽ không bao giờ phải đối mặt với cảnh thất nghiệp cùng cực, bệnh tật không tiền chữa trị, hay tuổi già không nơi nương tựa, sự phụ thuộc tài chính vào bạn đời trở nên thừa thãi. Nhà nước đã đóng vai trò của người bạn đời thầm lặng, đảm bảo những nhu cầu cơ bản, cho phép mỗi công dân tự tin theo đuổi con đường riêng mà không cần kế hoạch B mang tên hôn nhân.

Thêm vào đó, việc kết hôn muộn và tỷ lệ sinh thấp càng củng cố thêm xu hướng này. Tuổi trẻ được dành để học tập, xây dựng sự nghiệp, du lịch và khám phá bản thân. Hôn nhân, nếu có sẽ là lựa chọn được cân nhắc kỹ lưỡng ở giai đoạn sau của cuộc đời, chứ không phải cột mốc bắt buộc phải đạt được. Sống một mình tại Thụy Điển, bạn không bị dán nhãn là "ế", "không ai thèm yêu" hay "thất bại", nó đơn giản là lựa chọn, trạng thái sống được cả xã hội công nhận và tôn trọng.

Những hệ lụy hai mặt

Thế nhưng, khi màn đêm buông xuống và những căn hộ sáng đèn đơn độc, sẽ có những trăn trở: "Tự do có đồng nghĩa với hạnh phúc?". Nỗi lo về sự cô đơn đang ngày càng lớn dần. Nhiều nghiên cứu đã gióng lên hồi chuông cảnh báo, một số báo cáo xếp Thụy Điển là quốc gia cô đơn nhất thế giới. Sự độc lập tuyệt đối có thể dẫn đến sự cô lập sâu sắc. Khi mọi người quen với việc tự giải quyết mọi vấn đề, kỹ năng chia sẻ, dựa dẫm và xây dựng kết nối cộng đồng dần bị bào mòn. Sự im lặng trong những căn hộ một người đôi khi không phải là sự bình yên, mà là tiếng vọng của khoảng trống mênh mông trong tâm hồn.

Mặt khác, xu hướng này lại mở ra những cơ hội kinh tế chưa từng có. Thị trường nhanh chóng thích ứng để phục vụ nhóm người độc thân. Các siêu thị tràn ngập những suất ăn chế biến sẵn cho một người, các công ty nội thất thiết kế những món đồ nhỏ gọn, đa năng và ngành du lịch bùng nổ với các tour dành riêng cho người đi du lịch một mình. Nền kinh tế độc thân (solo economy) đang trở thành mỏ vàng, nơi các doanh nghiệp không ngừng sáng tạo để đáp ứng nhu cầu của những khách hàng độc lập, có gu và sẵn sàng chi tiêu cho bản thân.

Về mặt xã hội, đây là cuộc tái định hình sâu sắc về cách chúng ta nhìn nhận các mối quan hệ. Mô hình gia đình hạt nhân truyền thống không còn là tiêu chuẩn duy nhất. Xã hội đang học cách chấp nhận sự đa dạng của các hình thái chung sống, từ các cặp đôi không kết hôn, các gia đình đơn thân, cho đến những người chọn sống độc thân trọn đời. Chủ nghĩa cá nhân và quyền tự chủ đang được đẩy lên tầm cao mới, đặt ra những câu hỏi nền tảng về bản chất của cộng đồng và sự gắn kết xã hội trong thế kỷ 21.

Độc thân là lựa chọn đúng hay sai?

Những gì chúng ta đang chứng kiến ở Thụy Điển là hệ quả tất yếu của mô hình nhà nước phúc lợi Bắc Âu khi được đẩy đến giới hạn của nó. Hệ thống này được thiết kế để giải phóng cá nhân khỏi các cấu trúc phụ thuộc truyền thống, gia đình, nhà thờ, cộng đồng. Nó đã thành công rực rỡ, nhưng cái giá của sự giải phóng đó là sự mong manh hóa các liên kết xã hội tự nhiên. Con người không còn cần nhau theo nghĩa đen để sinh tồn. Mối quan hệ giờ đây thuần túy dựa trên lựa chọn cảm xúc, tình cảm vừa cao quý hơn, lại vừa dễ tan vỡ hơn. Chúng ta đã xây dựng xã hội của những cá nhân tự chủ, nhưng lại đang loay hoay tìm cách kết nối những cá nhân đó lại với nhau.

Về mặt tâm lý, điều quan trọng là phải phân biệt giữa ở một mình và cảm thấy cô đơn. Ở một mình có thể là trạng thái chủ động, tích cực, giúp tái tạo năng lượng. Nhưng cô đơn là cảm giác đau đớn về sự thiếu kết nối. Vấn đề ở Thụy Điển là ranh giới này đôi khi rất mờ. Sự độc lập được đề cao đến mức nhiều người cảm thấy xấu hổ khi thừa nhận mình cần người khác. Họ kìm nén cảm xúc, tự mình gặm nhấm nỗi buồn. Về lâu dài, điều này bào mòn sức khỏe tinh thần, làm suy giảm khả năng phục hồi trước những biến cố. Chúng ta có thể tự lo cho mình về vật chất, nhưng không ai có thể tự chữa lành cho mình về mặt tinh thần mà không có sự tương tác của con người.

Cuối cùng, câu chuyện của Thụy Điển hay lựa chọn độc thân không có đúng hay sai, chỉ có phù hợp hay không phù hợp với từng cá nhân, từng phong cách sống. Hành trình theo đuổi tự do cá nhân có thể dẫn chúng ta đến đỉnh cao của tự chủ, nhưng cũng có thể bỏ lại chúng ta một mình trên đỉnh cao đó. Nếu bạn chấp nhận và cảm thấy thoải mái, bình yên khi sống độc thân, đừng để bất cứ áp lực nào ảnh hưởng đến quyết định của mình.

×