“Người khổng lồ thầm lặng” trong ngành chip ô tô

Trong thế giới phức tạp của ngành công nghiệp ô tô, nơi mỗi chiếc xe hiện đại chứa hàng nghìn linh kiện điện tử, những công ty thầm lặng như Nexperia lại nắm giữ vai trò sống còn. Mỗi bóng bán dẫn, điốt hay vi mạch nhỏ bé do hãng này sản xuất đều là “mạch máu” trong hệ thống điện tử của xe – từ động cơ, phanh ABS, túi khí cho đến hệ thống pin và sạc của xe điện.

Có trụ sở tại Nijmegen (Hà Lan), Nexperia được tách ra từ tập đoàn bán dẫn NXP vào năm 2017, trước khi được Wingtech Technology (Trung Quốc) mua lại vào năm 2018. Nexperia hiện cung cấp hơn 110 tỷ sản phẩm mỗi năm cho các khách hàng lớn như Apple, Tesla, Samsung Electronics, cùng hàng loạt tập đoàn ô tô lớn của châu Âu và Mỹ như Volkswagen, BMW, Ford, Mercedes-Benz, GM hay các nhà cung cấp linh kiện cấp 1 như Bosch, Continental, Denso.

Dù không sản xuất chip xử lý cao cấp, Nexperia lại chiếm khoảng 40% thị phần toàn cầu trong phân khúc chip cơ bản cho ô tô, những linh kiện nhỏ nhưng không thể thay thế. Chính vì vậy, khi chuỗi cung ứng của hãng bị gián đoạn, toàn bộ ngành sản xuất ô tô toàn cầu bị ảnh hưởng dây chuyền.

Cuộc chiến kiểm soát công nghệ toàn cầu

Đầu tháng 10, chính phủ Hà Lan bất ngờ viện dẫn Đạo luật Hàng hóa khả dụng để nắm quyền kiểm soát Nexperia, cách chức ông Zhang Xuezheng, CEO người Trung Quốc – đồng thời là nhà sáng lập Wingtech Technology. Hà Lan cáo buộc Nexperia có “thiếu sót nghiêm trọng về quản trị”, lo ngại việc chủ sở hữu Trung Quốc có thể chuyển giao công nghệ hoặc di dời hoạt động sản xuất từ châu Âu sang Trung Quốc.

Động thái này được cho là chịu tác động từ Mỹ, sau khi Washington mở rộng lệnh hạn chế xuất khẩu với các thực thể có ít nhất 50% cổ phần thuộc sở hữu của công ty Trung Quốc nằm trong danh sách đen thương mại. Dưới sức ép đó, Nexperia bị xếp vào nhóm “rủi ro an ninh quốc gia”.

Trung Quốc lập tức trả đũa. Bộ Thương mại nước này ra lệnh cấm chi nhánh Nexperia China và các nhà thầu phụ xuất khẩu linh kiện hoàn thiện, đồng thời yêu cầu nhân viên tại Trung Quốc không tuân theo chỉ thị từ trụ sở Hà Lan. Điều này khiến chuỗi sản xuất toàn cầu của Nexperia tê liệt, đặc biệt là tại nhà máy Đông Quan (Trung Quốc) – nơi chiếm tới 70% sản lượng chip đầu ra của công ty.

Theo nguồn tin từ Nikkei Asia, một khách hàng tại Thâm Quyến cho biết nhà máy Đông Quan đã ngừng giao hàng hơn một tuần, và lượng nguyên liệu thô hiện tại chỉ đủ dùng đến cuối tháng 12/2025. Việc gián đoạn kéo dài có thể khiến hàng loạt dây chuyền lắp ráp ô tô trị giá hàng tỷ USD tại châu Âu và Mỹ phải tạm dừng – kịch bản gợi nhớ cuộc khủng hoảng thiếu chip hậu Covid-19 từng khiến ngành ô tô toàn cầu tê liệt.

Các chuyên gia nhận định cuộc khủng hoảng Nexperia không chỉ là tranh chấp thương mại đơn thuần, mà là kết quả của cuộc cạnh tranh công nghệ và quyền kiểm soát chuỗi cung ứng giữa các cường quốc.

Zhou Chao, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Anbound (Bắc Kinh) nhận xét: “Vụ việc Nexperia cho thấy xu hướng phân tách chuỗi cung ứng đang trở nên rõ rệt. Mỗi bên đều tìm cách bảo vệ quyền tự chủ công nghệ và tránh phụ thuộc vào đối thủ”.

Với phương Tây, việc Wingtech nắm quyền điều hành Nexperia là nguy cơ chuyển giao công nghệ chiến lược cho Trung Quốc. Trong khi đó, Bắc Kinh coi hành động của Hà Lan là “xâm phạm chủ quyền kinh tế”, tương tự như việc Mỹ can thiệp vào Huawei hay SMIC trước đây.

Đằng sau những tuyên bố chính trị là cuộc giành giật ảnh hưởng trong ngành bán dẫn, lĩnh vực được coi là “trái tim” của nền kinh tế số. Nexperia, dù không sản xuất chip cao cấp, lại đóng vai trò nền tảng trong hàng trăm ngành công nghiệp, đặc biệt là ô tô. Vì thế, việc kiểm soát Nexperia cũng đồng nghĩa với việc nắm trong tay một nút thắt chiến lược của chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ngành ô tô đối mặt nguy cơ tê liệt

Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô châu Âu (ACEA) và Liên minh đổi mới ô tô Mỹ (AAI) đều cảnh báo rằng lượng chip dự trữ của Nexperia chỉ đủ dùng trong vài tuần. Nếu tình hình không được giải quyết sớm, sản xuất ô tô tại châu Âu có thể giảm mạnh trong quý IV/2025.

Ông Simon Schutz, Trưởng bộ phận truyền thông của Hiệp hội Công nghiệp ô tô Đức (VDA), cho biết: “Một sự gián đoạn nhỏ trong chuỗi cung ứng bán dẫn có thể làm tê liệt toàn bộ dây chuyền sản xuất. Nexperia cung cấp linh kiện cho hầu hết các nhà sản xuất lớn, nên tác động của nó là hệ thống”.

Các hãng xe như Volkswagen, BMW, Mercedes-Benz và Ford đều thừa nhận đã có những lô hàng bị chậm hoặc hủy bỏ. Volkswagen cảnh báo việc chính phủ Hà Lan tiếp quản Nexperia “có nguy cơ ảnh hưởng đến sản xuất quy mô lớn”, trong khi một số nhà cung cấp cấp 1 như Bosch và Continental đang khẩn trương tìm nguồn thay thế.

Tuy nhiên, việc tìm nhà cung cấp khác cho các linh kiện chuyên biệt của Nexperia là rất khó và tốn thời gian. Mỗi loại linh kiện phải trải qua quá trình chứng nhận kỹ thuật kéo dài hàng tháng, đôi khi hàng năm. Bất kỳ thay đổi nào cũng ảnh hưởng đến toàn bộ thiết kế hệ thống điện tử trên xe, khiến các hãng xe khó lòng xoay xở nhanh.

Trước rủi ro ngày càng lớn, các doanh nghiệp công nghệ và ô tô đang tái thiết kế chiến lược chuỗi cung ứng. Một xu hướng rõ rệt là mô hình “đa trung tâm” (multi-hub), tức thiết lập nhiều cơ sở sản xuất và R&D độc lập tại các khu vực khác nhau để giảm phụ thuộc vào một quốc gia duy nhất.

Các tập đoàn châu Âu đang xem xét chuyển một phần dây chuyền lắp ráp từ Trung Quốc sang Đông Nam Á, trong đó Việt Nam, Malaysia và Philippines được đánh giá là những lựa chọn khả thi. Song song, Liên minh châu Âu cũng đẩy mạnh Đạo luật Chip châu Âu (EU Chips Act) nhằm tăng sản lượng bán dẫn nội khối lên 20% vào năm 2030.

Về phía Trung Quốc, Bắc Kinh tiếp tục thúc đẩy chiến lược “tự cường bán dẫn”, đầu tư hàng chục tỷ USD vào sản xuất wafer, vật liệu và công nghệ đóng gói, nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ phương Tây.

Tuy nhiên, giới chuyên môn cho rằng các biện pháp này không thể mang lại kết quả trong ngắn hạn. Chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu đã được xây dựng qua hàng chục năm, với mức độ liên kết sâu rộng giữa các quốc gia. Mọi nỗ lực “tách rời” đều tốn kém và có thể gây tổn thất lớn cho tất cả các bên.

Từ một “người khổng lồ thầm lặng” trong ngành công nghiệp phụ trợ, Nexperia nay trở thành một nút thắt chiến lược toàn cầu. Cuộc đối đầu giữa Hà Lan và Trung Quốc không chỉ làm chao đảo ngành ô tô, mà còn phơi bày mức độ mong manh của chuỗi cung ứng thế giới.

Trong ngắn hạn, ngành ô tô toàn cầu sẽ tiếp tục đối mặt với khan hiếm linh kiện, chi phí tăng cao và nguy cơ gián đoạn sản xuất. Nhưng về dài hạn, khủng hoảng này buộc các quốc gia và doanh nghiệp phải nhìn lại triết lý “just-in-time” – sản xuất tức thời, tồn kho bằng 0 – vốn từng là chuẩn mực hiệu quả kinh tế.

Tương lai của ngành công nghiệp ô tô, và rộng hơn là nền kinh tế toàn cầu, sẽ phụ thuộc vào khả năng cân bằng giữa hiệu quả chuỗi cung ứng và an ninh công nghệ quốc gia, một bài toán không còn chỉ là của riêng doanh nghiệp, mà của toàn cầu hóa trong kỷ nguyên đầy biến động.

×