Doomscrolling (lướt mạng không kiểm soát), nghiện Instagram, xem video YouTube vô thức đều là những hành vi gây xao nhãng. Nhưng liệu chúng có thực sự “làm thối não” con người?

Năm 2024, Nhà xuất bản Đại học Oxford đã chọn “brain rot” (thối não) làm từ của năm, định nghĩa là “sự suy giảm trạng thái tinh thần hoặc trí tuệ” do tiêu thụ quá mức nội dung “vô thưởng vô phạt hoặc thiếu thử thách” trên mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến.

“Đó là điều xảy ra khi bạn tiếp thu quá nhiều nội dung trực tuyến kém chất lượng – giống như ăn đồ ăn nhanh cho não bộ”, Tiến sĩ Andreana Benitez, phó giáo sư khoa thần kinh tại Đại học Y Nam Carolina (Mỹ) nhận định.

Tuy nhiên, liệu những nội dung này có thực sự gây hại cho não và gây hại như thế nào vẫn là điều chưa rõ ràng.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), một nửa số thanh thiếu niên ở nước này dành ít nhất 4 tiếng mỗi ngày nhìn vào màn hình. Trên toàn cầu, người lớn trung bình sử dụng internet hơn 6 tiếng mỗi ngày.

Hiện chưa có hướng dẫn chính thức nào ở Mỹ về giới hạn thời gian sử dụng thiết bị số hàng ngày đối với thanh thiếu niên hoặc người trưởng thành. Các nhà nghiên cứu cũng chưa có đủ dữ liệu để hiểu rõ khái niệm “thối não” và những hậu quả lâu dài của nó.

“Chưa có nền tảng khoa học thống nhất nào về hiện tượng này”, Tiến sĩ Benitez nói.

Dù vậy, theo CDC, cứ 4 thanh thiếu niên thường xuyên lướt mạng thì có 1 em cảm thấy lo âu hoặc trầm cảm.

Một số nghiên cứu cho thấy việc sử dụng internet quá mức có thể gây tác động tiêu cực từ khi còn nhỏ.

Trẻ vị thành niên dành nhiều thời gian trước màn hình dễ có nguy cơ gặp các vấn đề sức khỏe tâm thần như trầm cảm, lo âu, rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), rối loạn chống đối xã hội, kèm theo các triệu chứng thể chất như đau nhức, chóng mặt hoặc buồn nôn. Đây là kết quả từ một phân tích năm 2024 dựa trên dữ liệu của nghiên cứu phát triển não bộ thanh thiếu niên lớn nhất tại Mỹ.

Ngoài ra, các nghiên cứu khác cũng chỉ ra mối liên hệ tiềm tàng giữa “thối não” và hiện tượng chai cảm xúc, quá tải nhận thức, giảm tự tin cũng như suy giảm các kỹ năng điều hành nhận thức như trí nhớ, lên kế hoạch và ra quyết định.

Dù chưa có bằng chứng cho thấy việc dành hàng giờ mỗi ngày trước màn hình làm thay đổi cấu trúc não nhưng theo các chuyên gia, điều đáng lo ngại là những tác động thường không diễn ra ngay. Đặc biệt ở trẻ em khi não bộ còn đang trong quá trình phát triển.

“Sự phát triển của não đòi hỏi sự đa dạng trong tiếp xúc với môi trường sống.Khi trẻ dán mắt vào điện thoại, các em sẽ bỏ lỡ những trải nghiệm sống còn lại.

Chúng ta đang thay thế tương tác thực tế bằng tương tác nhân tạo – điều vốn thiếu chiều sâu về cảm xúc, giác quan và ngôn ngữ”, Tiến sĩ Costantino Iadecola, Giám đốc Viện Nghiên cứu Não và Tâm trí tại Trung tâm Y khoa Weill Cornell ở New York chia sẻ.

Tuy nhiên, không chỉ thời lượng mà nội dung màn hình cũng rất quan trọng, Tiến sĩ Benitez lưu ý.

“Khi tiếp xúc quá nhiều với nội dung kém chất lượng, bạn dễ bị ảnh hưởng bởi những thông tin méo mó. Từ đó dẫn đến nhận thức sai lệch về thế giới và ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần”, Tiến sĩ Benitez giải thích.

Xoay vòng trong các luồng nội dung tiêu cực cũng có thể khiến não bộ kiệt sức. Nhưng “bao nhiêu là quá nhiều” vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng. Tiến sĩ Benitez ví việc sử dụng mạng xã hội với chuyện ăn vặt, thi thoảng thì không sao, nhưng nếu dùng quá nhiều thì sẽ có vấn đề.

“Một gói khoai tây chiên thì không quá tệ nhưng nếu bạn ăn ba gói cùng lúc thì có lẽ nên xem lại”, bà nói.

Benitez cho rằng việc xây dựng “chế độ ăn tinh thần lành mạnh” cho cả trẻ em và người lớn là một thách thức bởi phần lớn các hoạt động từ học tập, mua sắm đến giải trí và giao tiếp đều gắn liền với môi trường trực tuyến.

Tuy vậy, nữ tiến sĩ cho rằng người lớn cần có trách nhiệm định hướng nội dung mà trẻ em tiếp cận, giúp các em tiêu thụ thông tin một cách chọn lọc và có tư duy phản biện.

Benitez cũng khuyến cáo nên hạn chế lướt mạng trước khi đi ngủ vì ánh sáng từ màn hình và những thông tin kích thích có thể làm rối loạn giấc ngủ.

Học viện Nhi khoa Mỹ (AAP) khuyến khích các gia đình cùng nhau xây dựng kế hoạch sử dụng thiết bị và hướng đến những nội dung có tính sáng tạo và kết nối với người thân, bạn bè. AAP cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của các hoạt động ngoài đời thực như thể thao, âm nhạc, hội họa hay các sở thích cá nhân.

Dù vậy, AAP thừa nhận một số hình thức sử dụng màn hình vẫn có thể mang lại lợi ích. “Bạn hoàn toàn có thể xem những nội dung tốt. Vấn đề nằm ở cách chọn lọc. Hãy sử dụng công nghệ đúng mục đích. Vấn đề chỉ nảy sinh khi nó trở thành hành vi gây nghiện. Mọi thứ nên ở mức vừa phải”, Benitez nói.

×