Áp lực từ thế giới mạng và cảm giác kiệt sức

Theo khảo sát của Trung tâm nghiên cứu Pew (Mỹ) năm 2023, gần 46% thanh thiếu niên Mỹ thừa nhận họ “gần như luôn trực tuyến”, con số này gấp đôi so với cách đây một thập kỷ. Cứ mỗi lần rảnh tay, họ lại kiểm tra điện thoại, lướt mạng xã hội, xem video ngắn hay cập nhật tin tức. Hành động ấy, với nhiều người, đã trở thành một phản xạ vô thức.

Thế hệ Gen Z, những người sinh ra trong thời kỳ Internet bùng nổ, đang dần nhận ra rằng smartphone không còn là nguồn vui như trước. “Nó từng rất thú vị, nhưng giờ đây nhiều người đang nghiện nó. Vì thế, họ muốn quay lại thời kỳ đơn giản hơn với một thiết bị đơn giản hơn”, chuyên gia công nghệ Pascal Forget (Montreal, Canada) chia sẻ với CBC News.

Một nghiên cứu khác của Common Sense Media năm 2024 cho thấy trung bình thanh thiếu niên dành hơn 4,8 giờ mỗi ngày để sử dụng mạng xã hội, chủ yếu trên điện thoại. Tỷ lệ lo âu, trầm cảm, và rối loạn giấc ngủ cũng tăng theo thời gian sử dụng thiết bị. Đáng chú ý, gần 3/4 Gen Z cho rằng mạng xã hội khiến họ cảm thấy cô đơn hơn, dù về lý thuyết, nó được sinh ra để kết nối con người.

Theo nhà tâm lý học Jean Twenge, tác giả cuốn Generations, những người sinh sau năm 1995 đang chứng kiến tỷ lệ trầm cảm cao nhất trong vòng 40 năm. Một phần nguyên nhân đến từ sự so sánh xã hội trên nền tảng số. “Khi mọi khoảnh khắc đều được ghi lại và phơi bày, giới trẻ không còn sống cho chính mình mà sống để ‘đăng tải'”, bà nói.

Khi những chiếc BlackBerry và Nokia hồi sinh

Theo trang New York Post, hashtag #blackberry hiện đã có hơn 125.000 bài đăng trên TikTok – nơi trào lưu “quay về thời xưa cũ” lan nhanh trong giới trẻ. Hàng loạt video ghi lại cảnh các bạn trẻ khoe những chiếc điện thoại BlackBerry mua lại trên eBay hoặc tìm thấy trong tủ đồ của bố mẹ.

Một số người thậm chí còn trang trí lại bằng đá lấp lánh, dây móc khóa và ốp màu pastel, tạo nên làn sóng hoài cổ pha chút cá tính. “Chúng ta đã đi hết một vòng tròn,” TikToker Notchonnie nói trong video khoe bộ sưu tập công nghệ cổ của mình. Một người khác viết trên X: “Tôi chán Apple đến mức có thể từ bỏ mọi thứ để đổi lấy một chiếc BlackBerry”.

Không chỉ BlackBerry, dòng điện thoại gập của Nokia cũng được săn lùng trở lại. Theo HMD Global, doanh số điện thoại cơ bản tăng gấp đôi trong tháng 4/2024. Các chuyên gia dự đoán doanh số dòng sản phẩm này tại Bắc Mỹ có thể tăng 5% mỗi năm trong 5 năm tới, khi người dùng ngày càng lo ngại về sức khỏe tinh thần do smartphone gây ra.

Ban đầu, trào lưu “BlackBerry comeback” chỉ mang tính giải trí. Nhưng nay, nó dần phản ánh nỗi mệt mỏi chung của cả một thế hệ. Khi việc lướt mạng xã hội, chụp ảnh, trả lời tin nhắn, nghe nhạc và làm việc đều gói gọn trong cùng một thiết bị, smartphone trở thành trung tâm của đời sống, nhưng cũng là nguồn gốc của stress.

Từ bỏ smartphone: Hành trình tìm lại bình yên

Với Charlie Fisher, 20 tuổi, sinh viên đại học tại California, quyết định “chia tay” iPhone là bước ngoặt trong đời sống. “Tôi nhận ra mình bị cuốn vào một vòng lặp: lo lắng, mở điện thoại để quên đi lo lắng, rồi lại cảm thấy tệ hơn,” Fisher nói với USA Today.

Sau khi chuyển sang điện thoại gập, anh nói mình “như được sống lại thời tuổi thơ”. Không còn phải kiểm tra thông báo liên tục, Fisher dành thời gian trò chuyện trực tiếp với bạn bè, đi dạo hoặc đọc sách – những hoạt động mà trước đây anh gần như quên mất.

Nhiều người trẻ khác cũng có chung cảm nhận. “Khi tôi bỏ smartphone, tôi bắt đầu ngủ ngon hơn, tập trung hơn và thấy hạnh phúc với những điều nhỏ nhặt,” TikToker Sophie L., 22 tuổi, chia sẻ. Một số người còn lập nhóm “Digital Detox” (Giải độc kỹ thuật số) trên mạng xã hội, nơi họ động viên nhau hạn chế dùng điện thoại thông minh và chia sẻ mẹo để sống chậm lại.

Không chỉ vì sức khỏe tinh thần, quyền riêng tư cũng là một lý do khiến nhiều người trẻ quay lưng với smartphone. “Thế hệ trẻ lo sợ ảnh hưởng tiêu cực của thế giới số. Họ tin rằng mọi hành động trực tuyến đều bị giám sát, khiến họ muốn quay về với một thiết bị cũ an toàn hơn,” nhà phân tích Joe Birch nhận định.

Theo khảo sát của Axios năm 2024, 62% người thuộc Gen Z cho biết họ “không tin tưởng” các công ty công nghệ lớn trong việc bảo vệ dữ liệu cá nhân. Việc điện thoại cơ bản không có GPS, không ghi âm, không lưu cookie – vô tình trở thành một “vùng an toàn kỹ thuật số” giữa thời đại giám sát dữ liệu.

‘Cai nghiện số’ không dễ nhưng có thể

Tuy nhiên, việc từ bỏ hoàn toàn smartphone trong xã hội hiện đại là điều gần như bất khả thi. Các nền tảng của Apple, Google, Samsung đã gắn chặt với đời sống: từ học tập, làm việc, ngân hàng, đến chăm sóc sức khỏe.

“Phần lớn dịch vụ thiết yếu hiện nay đều tồn tại trực tuyến, từ trường học, bệnh viện đến tín dụng,” bà Hannah Whelan, điều phối viên tại tổ chức Good Things Foundation, chia sẻ. “Không có smartphone, nhiều người sẽ gặp bất lợi: không thể nộp bài, đặt món ăn hay quét mã QR.”

Do đó, các chuyên gia khuyên người dùng nên tìm điểm cân bằng thay vì từ bỏ hoàn toàn. Những hành động nhỏ như tắt thông báo không cần thiết, đặt giới hạn thời gian dùng mạng xã hội, hay dành một ngày cuối tuần “không điện thoại” cũng giúp giảm đáng kể cảm giác lo âu.

“Giống như ăn kiêng, ‘cai nghiện kỹ thuật số’ không phải là cắt bỏ hoàn toàn, mà là học cách kiểm soát liều lượng,” chuyên gia Pascal Forget nói.

Trào lưu dùng lại điện thoại cổ có thể chỉ là một hiện tượng ngắn hạn, nhưng nó đang phản ánh một chuyển biến sâu sắc trong nhận thức của người trẻ: họ bắt đầu nghi ngờ sự “toàn năng” của công nghệ, và tìm lại ranh giới giữa tiện ích và lệ thuộc.

Từ những video TikTok khoe điện thoại BlackBerry, đến các chiến dịch “Digital Detox” lan rộng ở Mỹ, Anh hay Hàn Quốc, tất cả cho thấy một điều: công nghệ đang khiến con người mệt mỏi, và giới trẻ - những người tưởng chừng gắn liền với màn hình - lại là nhóm đầu tiên lên tiếng.

“Smartphone không xấu,” Charlie Fisher nói, “nhưng khi mọi thứ chúng ta làm đều gắn với nó, chúng ta mất đi khả năng sống chậm lại. Một chiếc điện thoại cũ, đôi khi, chính là tấm vé đưa ta trở lại đời thật”.

×