AI trong học tập: Trợ lý hay gian lận?

Với khả năng phân tích dữ liệu, truy xuất thông tin tức, AI (Trí tuệ nhân tạo) đang dần trở thành một “trợ lý học tập” đáng tin cậy cho học sinh – sinh viên. Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ này đang khiến ranh giới giữa “tận dụng” và “lạm dụng” trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Về vấn đề trên, anh Nhật Đoàn (38 tuổi, Cầu Giấy, Hà Nội), phụ huynh có con học lớp 5, cho biết, anh từng phát hiện lời giải trong vở bài tập của con có cách trình bày bất thường như lời giải vượt xa trình chương trình đang học, nhiều bài khó được làm đúng kết quả nhưng quá trình giải lại sai cơ bản hoặc không logic.

Khi hỏi kỹ, anh mới biết con dùng AI để làm bài. “Tôi lo lắng vì con còn nhỏ, cần rèn luyện tư duy. Không thể để sớm lệ thuộc vào AI như vậy”, anh chia sẻ.

Không chỉ riêng anh Đoàn, nhiều phụ huynh khác cũng lo ngại về việc con em mình lạm dụng AI trong học tập. Anh Lê Ngọc Long (41 tuổi, quận Hà Đông, Hà Nội), phụ huynh có con đang học lớp 10, cho biết, anh phát hiện con dùng AI khi cô giáo phê rằng bài tóm tắt văn học trùng khớp từng chữ với nội dung do AI làm ra.

“Tôi hỏi thì con thừa nhận chép lại cho nhanh. Từ lúc bị phê thế, con chẳng chịu đọc tài liệu gốc nữa, cũng không còn biết cách ghi chú, tóm tắt hay làm dàn ý”, anh nói.

Tuy nhiên, anh Long thừa nhận bản thân không đủ kiến thức công nghệ để phân tích đúng – sai và thuyết phục con hiểu về tác hại lâu dài của việc lạm dụng trí tuệ công nghệ.

Ngoài học sinh, không ít sinh viên cũng rơi vào bẫy AI khi “học để có kết quả”, chứ không phải “học để hiểu”. Nguyễn Thu An , sinh viên năm ba tại một trường đại học ở Hà Đông, cho biết, đã nhiều lần dùng AI để làm bài tiểu luận và bài tập lớn. Do sử dụng AI quá nhiều nên An đã mất đi khả năng tự sáng tạo mà dần thành phụ thuộc.

Dùng AI vì áp lực học tập quá cao?

Tuy nhiên, khi chúng tôi tìm hiểu sâu hơn về lý do học sinh ngày càng lệ thuộc vào AI trong việc làm bài tập, Thu An cho biết, nguyên nhân không phải do lười biếng, mà bắt nguồn từ nhiều áp lực chồng chéo.

“Một môn có thể phải làm ba, bốn bài tiểu luận, chưa kể bài nhóm, thuyết trình, lại còn phải ôn thi liên tục. Có tuần mình phải chạy deadline đến 3 giờ sáng”, An chia sẻ.

Ngoài khối lượng học tập lớn, An còn đi làm thêm để trang trải sinh hoạt nên AI trở thành công cụ giúp rút ngắn thời gian làm bài. Bên cạnh đó, việc học online kéo dài trước đây khiến nhiều Uyên mất kỹ năng tự học, thiếu nền tảng kiến thức nên càng dễ phụ thuộc vào công nghệ.

Để khắc phục vấn đề trên, An học lại các kiến thức cơ bản, đọc kỹ đề bài và cố gắng làm trước, rồi mới dùng ChatGPT để kiểm tra, tổng hợp lại những gì mình chưa rõ thì thấy hiệu quả hơn.

Cũng theo An, với những câu hỏi thật sự khó hoặc cần tài liệu tham khảo chuyên sâu, việc sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ có thể giúp tiết kiệm thời gian mà vẫn giữ được chất lượng học tập.

Tương tự An, Ngọc Uyên (con gái anh Lê Ngọc Long), chia sẻ, khi bị bố phát hiện dùng ChatGPT, em thừa nhận mình sai. Tuy nhiên, lý do Uyên đưa ra là do khối lượng bài tập quá nhiều, lại dàn trải ở nhiều môn khiến em không đủ thời gian để làm kỹ từng phần.

Uyên cũng thừa nhận một phần lý do lạm dụng công nghệ là do áp lực điểm số từ nhà trường và kỳ vọng của phụ huynh. “Mọi người chỉ quan tâm mình được bao nhiêu điểm, xếp thứ mấy. Vậy nên mình quen với việc học để đạt, chứ không phải học để hiểu”.

Giải pháp cho tư duy "vay mượn"

Về giải pháp khắc phục tình trạng lệ thuộc vào AI, cô Nhật Linh – giáo viên một trường THCS ở Hà Nội, cho biết, một biện pháp thiết thực mà nhà trường đang áp dụng là sử dụng các phần mềm phát hiện đạo văn và truy dấu việc sử dụng AI.

Theo cô Linh, việc áp dụng các công cụ này có hai tác dụng là Ngăn chặn và răn đe hành vi học thiếu trung thực để học sinh hiểu rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ tư duy chứ không thể thay thế việc hiểu bài. Tuy nhiên, giáo viên không nên lạm dụng quá mức công cụ kiểm tra này, thay vào đó cần kết hợp đánh giá quá trình học tập (thuyết trình, phản biện, đặt câu hỏi, viết nháp...) để có cái nhìn toàn diện hơn thay vì chỉ dựa vào công cụ kiểm tra sau cùng.

Cô Linh cho biết, giáo viên không nên cấm đoán mà cần hướng dẫn các em dùng sao cho hiệu quả và có đạo đức học thuật.

Thêm vào đó, trong quá trình định hướng sử dụng AI, giáo viên và phụ huynh không nên tạo áp lực chồng chéo cho học sinh. Thay vì cấm đoán hay kiểm soát quá mức, hãy đồng hành cùng học sinh, tạo môi trường để các em tự tin thử nghiệm, đặt câu hỏi và học cách điều chỉnh hành vi học tập của mình.

Đồng quan điểm với cô Nhật Linh, ThS. Nguyễn Thị Hoài Phương, giảng viên khoa Đa phương tiện, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông cho rằng, AI không có lỗi, lỗi nằm ở cách con người sử dụng nó. Chúng ta không thể phủ nhận AI mang lại nhiều giá trị trong học tập, nhưng nếu học sinh chỉ dùng nó để hoàn thành bài mà không hiểu bản chất, các em đang đánh mất kỹ năng tư duy – thứ cốt lõi của quá trình học.

Ngoài ra, các em cũng cần được dạy cách phản biện lại AI – tức là không hoàn toàn tin vào câu trả lời mà biết kiểm tra độ chính xác của thông tin, so sánh với sách giáo khoa hoặc các nguồn kiểm chứng khác. Điều này đặc biệt cần thiết khi AI đôi khi có thể đưa ra thông tin sai hoặc lệch ngữ cảnh.

Vị Thạc sĩ cũng cho rằng, nhà trường nên phối hợp tổ chức các buổi truyền thông, tọa đàm ngắn để hỗ trợ phụ huynh nhận diện rủi ro, từ đó giám sát và đồng hành cùng con hiệu quả hơn.

Theo cô Phương, tư duy mới chính là nền tảng vững chắc nhất của việc học, không phải bất kỳ công cụ hay công nghệ nào. Công cụ chỉ là phương tiện giúp con người tiếp cận và khai thác tri thức dễ dàng hơn, nhưng nếu thiếu đi tư duy, học tập sẽ mất đi ý nghĩa và giá trị thực sự. Chính vì vậy, việc nuôi dưỡng khả năng tư duy độc lập và phản biện phải luôn là ưu tiên hàng đầu trong giáo dục.

Người trẻ đang lạm dụng ChatGPT và dùng sai cách.
Theo khảo sát của Intelligent.com tháng 2/2024 với 588 sinh viên Mỹ:
96% dùng ChatGPT cho bài tập ở trường, trong đó 69% để viết bài luận, và 29% giao toàn bộ cho chatbot viết.
86% chưa từng bị phát hiện dùng AI, nhưng 3/4 thừa nhận đây là hành vi gian lận học thuật.
51% được giảng viên khuyến khích dùng AI, nhưng 72% cũng từng bị cấm sử dụng.
Dù ChatGPT có thể giúp sinh viên khơi gợi ý tưởng, kiểm tra chính tả hay gợi mở lập luận, nhưng nếu lạm dụng để “copy nguyên bài”, thì mục tiêu giáo dục – rèn luyện tư duy độc lập – bị phá vỡ.
Điều đáng lo là ChatGPT còn được sinh viên dùng để viết email, đơn xin việc, thậm chí cả… sơ yếu lý lịch mà không hề kiểm tra lại hay rèn luyện kỹ năng viết chuyên nghiệp cho bản thân.

×