Tuyến bài tái hiện hành trình lịch sử từ những ngày “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” trong khói lửa mùa đông 1946 đến cuộc trở về vinh quang 9 năm sau; từ sự hình thành “quả đấm thép” của quân đội cách mạng đến di sản tinh thần trường tồn của một thế hệ đã khắc ghi tên mình vào trái tim Thủ đô.

Kỳ 1: Hà Nội Mùa thu 1954 - Cuộc trở về lịch sử

Mùa thu Hà Nội năm 1954 không chỉ là mùa của hương hoa sữa nồng nàn hay sắc vàng lá sấu bay. Đó là mùa thu của lịch sử, của hy vọng và của một cuộc trở về trọn vẹn lời thề.

Ngày 10/10 năm ấy, sau 9 năm trường kỳ kháng chiến, Thủ đô đã sạch bóng quân thù. Giữa biển cờ hoa rực rỡ, đoàn quân chiến thắng tiến về từ năm cửa ô, mang theo niềm tin và khát vọng về một kỷ nguyên độc lập.

Dẫn đầu đoàn quân ấy là Đại đoàn 308 - Đại đoàn Quân Tiên Phong anh hùng, và người chỉ huy cuộc tiếp quản lịch sử là Thiếu tướng Vương Thừa Vũ - Chủ tịch Ủy ban Quân chính thành phố.

Đây không chỉ là một sự kiện chuyển giao quyền lực, mà là một bản hùng ca về lòng yêu nước, về sự trở về đầy xúc động của những người con đã ra đi với lời thề "Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh".

Lời dặn thiêng liêng từ Đất Tổ

Vinh dự tiếp quản Thủ đô là một nhiệm vụ vô cùng nặng nề. Ban lãnh đạo Đảng nhận định đây không chỉ là một nhiệm vụ quân sự, mà là một "cuộc chiến đấu đặc biệt", một "cuộc chiến đấu hết sức phức tạp giữa cách mạng và phản cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hóa". Kẻ thù lúc này không chỉ là súng đạn, mà còn là những âm mưu phá hoại ngầm và cả những cám dỗ của lối sống đô thị.

Để chuẩn bị cho "trận đánh không tiếng súng" này, một sự kiện mang ý nghĩa lịch sử đã diễn ra. Ngày 19/9/1954, tại Đền Hùng (Phú Thọ), Đại đoàn 308 đã vinh dự được đón Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và nói chuyện.

Tại mảnh đất cội nguồn, Bác đã có lời căn dặn bất hủ, nâng tầm nhiệm vụ của những người lính: "Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước". Người cũng chỉ thị cặn kẽ về việc phải giữ gìn quân phong, kỷ luật nghiêm minh, và đặc biệt phải cảnh giác trước những "viên đạn bọc đường".

Lời dặn của Bác đã trở thành kim chỉ nam, là mệnh lệnh từ trái tim cho toàn đơn vị, biến nhiệm vụ tiếp quản thành một trách nhiệm thiêng liêng trước lịch sử dân tộc.

Nhật ký những ngày lịch sử

Những ngày đầu tháng 10/1954 đã đi vào lịch sử với những diễn biến dồn dập, được chính Trung tướng Vương Thừa Vũ kể lại một cách sống động trong hồi ức của mình.

Ngày 8/10/1954: Gió mùa đông bắc tràn về, trời Hà Nội u ám, mưa lất phất. Phố xá im lìm. Buổi chiều, tại sân Đoan Môn trong Thành cổ, quân Pháp làm lễ hạ cờ. Giữa tiếng kèn đồng buồn thảm, lá cờ tam tài từ từ được kéo xuống. Tướng Masson, tư lệnh quân Pháp, buồn rầu đỡ lấy lá cờ, gấp lại rồi trao cho viên sĩ quan chỉ huy.

Tối hôm đó, các đơn vị vũ khí hạng nặng của Pháp bắt đầu rút qua cầu Long Biên. Trái ngược với không khí ảm đạm trong nội thành, ở ngoại ô, bộ đội ta tập kết chỉnh tề, quân dân ca hát, trò chuyện thâu đêm trong không khí náo nức chờ đón thời khắc lịch sử.

Ngày 9/10/1954: Đúng 16 giờ 30 phút, toán lính Pháp cuối cùng rút qua cầu Long Biên. Ngay khoảnh khắc ấy, cả Hà Nội như bừng tỉnh. Từ các ngôi nhà, cờ đỏ sao vàng đồng loạt tung bay. Các cổng chào được dựng lên, băng rôn, khẩu hiệu rực rỡ.

Tướng Vương Thừa Vũ xúc động tả lại: "Như một vườn hoa gặp tiết xuân nở rộ". Đêm hôm đó là đêm giới nghiêm đầu tiên của chính quyền cách mạng, nhưng là một đêm giới nghiêm đặc biệt.

Đèn hoa rực rỡ, người dân không ra đường nhưng nhà nào cũng mở cửa, trìu mến nhìn những người lính thân thương như con em mình đi tuần tra, tận hưởng trọn vẹn đêm tự do đầu tiên.

Ngày 10/10/1954: 5 giờ sáng, lệnh giới nghiêm kết thúc. Hà Nội lập tức nhộn nhịp trong không khí vừa thiêng liêng của ngày Tết, vừa tưng bừng của ngày hội lớn. Từ ba hướng, các cánh quân của Đại đoàn 308 bắt đầu tiến vào trung tâm thành phố. Dẫn đầu đoàn quân từ phía Tây là Trung đoàn 102 - Trung đoàn Thủ đô anh hùng, những người con đã ra đi từ chính nơi này với lời thề trở về.

Nhân dân ùa ra hai bên đường, tạo thành một biển người vẫy cờ, vẫy hoa. Những bó hoa tươi thắm được trao cho các chiến sĩ, được cài lên nòng súng. Tướng Vương Thừa Vũ nhớ lại: "Bộ đội đi giữa rừng cờ, rừng hoa, rừng người tươi như hoa...".

Hình ảnh chiếc xe ô tô mui trần chở Thiếu tướng Vương Thừa Vũ, vị Chủ tịch Ủy ban Quân chính, nghiêm trang tiến vào thành phố giữa biển người đã trở thành biểu tượng của ngày chiến thắng. Bên Hồ Gươm, một nữ sinh trường Trưng Vương đã tặng ông bó hoa thắm tươi, một khoảnh khắc đẹp đẽ, thể hiện sự hòa quyện nồng ấm giữa quân và dân.

Giây phút lịch sử trên sân Cột Cờ

Chiều hôm ấy, tại sân Cột Cờ, nơi từng chứng kiến bao thăng trầm lịch sử, các đơn vị tiếp quản Thủ đô tập trung làm lễ thượng cờ. Lần đầu tiên kể từ ngày Hà thành thất thủ (1882), sau hơn bảy thập kỷ bị thực dân chiếm đóng và chín năm trường kỳ kháng chiến, lá cờ đỏ sao vàng của Tổ quốc lại chính thức tung bay trên đỉnh Cột Cờ Hà Nội, biểu tượng của một Thủ đô hoàn toàn giải phóng.

Đúng 15 giờ, còi Nhà hát Lớn vang lên một hồi dài. Trong không khí trang nghiêm, dàn quân nhạc cử Quốc thiều. Lá cờ đỏ sao vàng, lần đầu tiên, được kéo lên trên đỉnh Cột cờ Hà Nội, tung bay kiêu hãnh trong gió thu. Hàng vạn người dân và chiến sĩ ngước nhìn, nhiều người không cầm được nước mắt.

Trong giây phút lịch sử ấy, Thiếu tướng Vương Thừa Vũ, với cương vị Chủ tịch Ủy ban Quân chính thành phố, đã trang trọng đọc Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô:  

“Tám năm qua, Chính phủ phải xa rời Thủ đô để kháng chiến cứu nước. Tuy xa nhau, nhưng lòng Chính phủ luôn luôn gần cạnh đồng bào. Ngày nay do nhân dân ta đoàn kết nhất trí, quân đội ta chiến đấu anh dũng, hòa bình đã thắng lợi, Chính phủ lại trở về Thủ đô với đồng bào. Muôn dặm một nhà, lòng vui mừng khôn xiết kể!”.

Giọng đọc của vị tướng người Hà Nội vang lên từ sân Đoan Môn lịch sử là một lời tuyên ngôn đanh thép, chấm dứt vĩnh viễn chế độ thực dân, mở ra một kỷ nguyên độc lập, tự do cho trái tim của cả nước. Nhiệm vụ đã hoàn thành, lời thề năm xưa đã được thực hiện một cách trọn vẹn.

×