Nhà đầu cơ bất động sản đang đặt cược dài hơi vào đặc khu kinh tế

Đầu cơ bất động sản không còn xa lạ ở Việt Nam, nhưng với những biến động gần đây, ngay cả những người quan sát thị trường lão luyện cũng phải ngạc nhiên.

Đầu tháng 5, chính quyền các địa phương đã quyết định tạm thời đóng băng các giao dịch bất động sản ở huyện Vân Đồn (Quảng Ninh) và khu vực Bắc Vân Phong (Khánh Hòa) cho đến kỳ họp tháng 6 của Quốc hội. Động thái này xuất hiện sau khi những cơn sốt đất liên tục bùng nổ ở những khu vực này. Theo tin đưa gần đây của TheLEADER, giá đất ở Bắc Vân Phong đã tăng gấp hàng trăm lần trong hai năm qua.

Rõ ràng, việc các nhà đầu tư ngày càng quan tâm tới bất động sản ở Vân Đồn và Bắc Vân Phong bắt nguồn từ quyết định thành lập các đặc khu kinh tế. Chính phủ đặc mục đích sử dụng ưu đãi về thuế và thuế quan và thủ tục hải quan tinh gọn với ít quy định hơn để thu hút đầu tư vào các lĩnh vực khác nhau như công nghiệp chế tạo, bất động sản nhà ở, bán lẻ, du lịch và khu nghỉ dưỡng có sòng bạc.

Với những kế hoạch đầy ấn tượng, đặc khu kinh tế được quan tâm nhiều đến thế cũng đúng, nhưng nhà đầu tư cũng nên biết hoài nghi. Tỷ phú Warren Buffet từng nói, "Hãy tham lam khi người khác sợ hãi, và sợ hãi khi người khác tham lam."

Vì sao phải hoài nghi? Rất đơn giản: hầu hết các đặc khu không đáp ứng được kỳ vọng ban đầu. Theo tạp chí The Economist, các đặc khu kinh tế trên thế giới chủ yếu thuộc ba loại: một số ít thành công đáng kinh ngạc, một số lớn hơn thành công vừa phải, và một số rất lớn thất bại. Nhiều trường hợp thất bại không thể gượng dậy và chỉ còn là những lô đất bỏ hoang sau nhiều năm thành lập. Vài trường hợp khởi đầu có vẻ hứa hẹn hơn, nhưng cũng không thành công về lâu dài, thường là do các thủ tục cồng kềnh, công tác quản lý kém và tham nhũng.

“Gương tày liếp” còn đó nhưng sức hấp dẫn của mô hình đặc khu kinh tế vẫn rất lớn, vì câu chuyện về những đặc khu thành công đều rất hứa hẹn và khả quan. Các nhà hoạch định kinh tế trên thế giới phải ngạc nhiên trước sự phát triển của đặc khu Thâm Quyến gần Hồng Kông. Nhờ chính sách thuận lợi, một làng chài nghèo đói biến thành một thành phố lớn và phát triển ở mức độ cao chỉ trong 20 năm.

Tuy nhiên, chúng ta cần nhớ rằng đặc khu Thâm Quyến được thành lập vào năm 1980, khi Trung Quốc vẫn còn trong giai đoạn đầu của cải cách mở cửa. Nhờ đó, môi trường đầu tư của đặc khu cực kì khác biệt so với nền kinh tế chung của Trung Quốc lúc bấy giờ, và đặc khu kinh tế là một khái niệm tương đối mới.

Từ đó đến nay, việc giảm thuế quan và cải cách cơ cấu kinh tế diện rộng đã diễn ra ở Trung Quốc cũng như trên toàn cầu. Những cải cách này đã làm giảm lợi thế “độc quyền” về môi trường đầu tư của các đặc khu. Ngoài ra, hiện nay vẫn còn một số lớn đặc khu vẫn đang cạnh tranh thu hút đầu tư. Tính đến năm 2016, có 4.000 đặc khu kinh tế trên toàn thế giới so với năm 1980 chỉ có hơn 100. Vì đặc khu không còn “đặc biệt” nữa nên phần lớn các đặc khu không thể thu hút được dự án đầu tư có ý nghĩa.

Ba đặc khu kinh tế của Việt Nam vẫn có thể thành công, nhưng các nhà hoạch định chính sách nên lưu ý rút kinh nghiệm từ các trường hợp thành công và thất bại trên khắp thế giới. Điểm mấu chốt là các ưu đãi thuế có thể thu hút được nhà đầu tư, nhưng chỉ thế thôi thì chưa đủ để đảm bảo sự phát triển bền vững của các đặc khu. Cơ sở hạ tầng là nhân tố cực kỳ quan trọng để kết nối các đặc khu với thị trường toàn cầu. Chính phủ có thể hy vọng khu vực tư nhân sẽ tham gia nhiều hơn vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng, nhưng vẫn phải có ngân sách Nhà nước để hỗ trợ.

Thứ hai, Việt Nam cần cân bằng giữa việc giám sát (để chống rửa tiền và các hành vi lạm quyền khác) mà vẫn đảm bảo môi trường thông thoáng cho nhà đầu tư (để tránh thủ tục cồng kềnh). Cuối cùng, các đặc khu thành công như Thâm Quyến đặt mục tiêu phát triển hết sức thực tế. Đặc khu liên kết với các nhà cung cấp ở địa phương và tập trung vào các ngành sản xuất tương đối đơn giản, chẳng hạn như hàng may mặc và chế biến thực phẩm. Những đặc khu hướng đến các lĩnh vực hào nhoáng hơn như dịch vụ công nghệ cao và tài chính đã thường kém thành công hơn nhiều.

Các nhà đầu tư bất động sản đặc khu có thể sẽ được hưởng thành quả trong tương lai, nhưng họ đang theo đuổi một ván cược rất dài hơi.

Michael Modler.