Ngày 10/2 vừa qua, Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp áp thuế nhập khẩu 25% đối với thép và nhôm từ tất cả các quốc gia, không loại trừ bất kỳ trường hợp ngoại lệ nào. Không chỉ dừng lại ở đó, ông còn bóng gió về khả năng mở rộng phạm vi thuế quan sang các mặt hàng khác như ô tô, dược phẩm và chip bán dẫn. Nhà Trắng cho biết, chính sách thuế quan mới sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 4/3 tới.

Trong bài phát biểu tại Phòng Bầu dục, ông Trump hùng hồn tuyên bố: "Những biện pháp này có ý nghĩa phi thường - có thể giúp nước Mỹ giàu có trở lại!". Lời khẳng định mạnh mẽ này cho thấy quyết tâm của chính quyền Trump trong việc bảo vệ ngành sản xuất trong nước và thực hiện cam kết "đưa việc làm trở lại Mỹ".

Tuy nhiên, giới phân tích kinh tế và các đối tác thương mại của Mỹ lại không mấy lạc quan về động thái này. Tờ New York Times nhận định, thuế quan mới của Trump có thể làm hài lòng các nhà sản xuất thép trong nước, những người đã liên tục vận động hành lang để chính phủ bảo vệ họ khỏi sự cạnh tranh từ thép nhập khẩu giá rẻ. Nhưng đồng thời cũng sẽ chọc giận các đồng minh lớn xuất khẩu kim loại vào Mỹ như Canada, Mexico, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc, những quốc gia có thể sẽ không ngần ngại đáp trả bằng các biện pháp trả đũa thương mại nhằm vào hàng hóa xuất khẩu của Mỹ.

Nạn nhân chính là đồng minh, không phải Trung Quốc

Một nghịch lý trớ trêu là thuế quan thép nhôm mới của Trump lại chủ yếu nhắm vào các đồng minh thân cận của Mỹ, chứ không phải Trung Quốc - quốc gia mà chính quyền Trump thường xuyên cáo buộc là "thủ phạm" gây ra tình trạng dư thừa thép toàn cầu. Số liệu thống kê từ Hiệp hội Sắt thép Hoa Kỳ (AISI) cho thấy, Canada, Brazil và Mexico hiện là ba nguồn cung cấp thép lớn nhất cho Mỹ, tiếp theo là Hàn Quốc và Việt Nam. Canada cũng là nhà cung cấp nhôm hàng đầu cho Mỹ, bỏ xa Trung Quốc và Nga.

Nhà kinh tế Brad Setser của "Hội đồng Quan hệ Đối ngoại" (CFR) cho biết, mặc dù xuất khẩu thép của Trung Quốc về cơ bản đã tăng gấp đôi trong hai năm qua và tràn vào châu Á và Mỹ Latinh, nhưng ông không thấy bất kỳ bằng chứng nào cho thấy thép Trung Quốc thông qua Canada và Mexico tràn vào và gây tổn hại cho ngành công nghiệp Mỹ.

Tờ New York Times cho rằng, thuế quan một lần nữa lại được chính quyền Trump sử dụng như một "công cụ đàm phán" thương mại. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Trump cũng đã từng áp thuế thép nhôm, nhưng sau đó đã đạt được các thỏa thuận thương mại song phương với nhiều quốc gia, bao gồm cả việc ký kết Hiệp định Thương mại Tự do Mỹ - Mexico - Canada (USMCA) thay thế NAFTA. Chính quyền Biden cũng đã dỡ bỏ một phần thuế quan sau khi đạt được thỏa thuận tương tự với EU, Anh và Nhật Bản. Liệu Trump có lặp lại "chiêu bài" này trong nhiệm kỳ thứ hai, hay sẽ leo thang căng thẳng thương mại đến cùng?

Phạm vi tấn công của chính sách thuế quan: Trump 2.0 chỉ trong 3 tuần đã vượt xa Trump 1.0

Nhiệm kỳ đầu tiên của Trump đã áp thuế quan đối với pin mặt trời, máy giặt, kim loại nhập khẩu vào Mỹ và hàng hóa Trung Quốc trị giá hơn 300 tỷ USD. Nhưng lần này, chỉ riêng thuế quan mới đối với Canada, Mexico và Trung Quốc đã bao phủ hơn 1,3 nghìn tỷ USD hàng hóa xuất khẩu vào Mỹ năm 2023, vượt quá phạm vi tấn công thuế quan trong toàn bộ nhiệm kỳ đầu tiên của ông. Hiện nay, không chỉ áp thuế quan đối với thép và nhôm nhập khẩu vào Mỹ, sau đó còn dự định đưa ra thuế quan đối ứng (reciprocal tariffs) có hiệu lực ngay lập tức, áp dụng cho tất cả các quốc gia.

Trước đó, Trump từng tuyên bố sẽ áp thuế quan đối với chip, dược phẩm, đồng, dầu mỏ và khí đốt tự nhiên nhập khẩu vào Mỹ sớm nhất là vào giữa tháng Hai, chỉ đích danh EU, Đài Loan (Trung Quốc) và các đối tượng khác. Tờ Washington Post chỉ ra rằng kế hoạch thuế quan đối ứng mà Trump đề xuất là một sự thay đổi đơn phương và triệt để đối với cơ cấu thuế quan hiện tại của Mỹ, có thể vi phạm cam kết của Mỹ với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và làm rối loạn cục diện thương mại toàn cầu.

Theo quy định của WTO, trừ trường hợp ngoại lệ đặc biệt (ví dụ lý do an ninh quốc gia), các quốc gia thành viên phải dành cho nhau đãi ngộ thuế quan tương tự. Nếu Mỹ áp dụng hệ thống thuế quan đối ứng, điều đó có nghĩa là thiết lập các mức thuế quan khác nhau giữa các đối tác thương mại, vi phạm nguyên tắc đãi ngộ tối huệ quốc (MFN) của WTO.

Vết xe đổ thuế quan thời Trump 1.0?

Giới chuyên gia kinh tế cảnh báo, chính sách thuế quan thép nhôm mới của Trump có thể sẽ đi vào vết xe đổ của chính sách tương tự trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, lợi bất cập hại. Một nghiên cứu của Ủy ban Thương mại Quốc tế Mỹ (USITC) phi đảng phái đã chỉ ra rằng, thuế quan thép nhôm thời Trump 1.0 tuy giúp ngành sản xuất thép nhôm trong nước tăng trưởng, nhưng lại gây thiệt hại lớn hơn cho nền kinh tế Mỹ nói chung, do làm tăng chi phí sản xuất của nhiều ngành công nghiệp khác, đặc biệt là ngành ô tô và chế tạo máy móc. Nghiên cứu ước tính, thuế quan thép nhôm đã làm giảm 3,48 tỷ đô la Mỹ giá trị sản lượng của ngành thép nhôm Mỹ, nhiều hơn mức lợi ích mà ngành này nhận được từ thuế quan. Nói cách khác, chính sách bảo hộ thương mại này, dù có vẻ hào nhoáng, nhưng thực tế lại lợi bất cập hại cho nền kinh tế Mỹ.

Nguy cơ chiến tranh thương mại toàn cầu cận kề

Tờ Wall Street Journal nhận định rằng tuyên bố áp thuế thép nhôm mới của Trump chắc chắn sẽ vấp phải phản ứng trái chiều từ nhiều phía. Trump và đội ngũ kinh tế của ông tin rằng thương mại thép và nhôm toàn cầu là không công bằng với Mỹ, nguyên nhân là do chính phủ các nước khác (đặc biệt là Trung Quốc) trợ cấp cho các doanh nghiệp trong nước của họ.

Và việc Trump đồng ý tạm hoãn áp thuế 25% đối với tất cả hàng hóa xuất khẩu vào Mỹ của Canada và Mexico trước đó là vì điều này liên quan đến các tranh chấp phi thương mại như fentanyl, dòng người nhập cư vào Mỹ, v.v. Chỉ khi Canada và Mexico sẵn sàng tăng cường kiểm soát biên giới thì mới có thể xoay chuyển tình thế. Canada và Mexico cũng chỉ mới tạm thời tránh được thuế quan đối với tất cả hàng hóa xuất khẩu vào Mỹ, và các sản phẩm thép và nhôm của họ lại lập tức gặp họa.

Ngay sau tuyên bố của Trump, ngày 10/2, Trung Quốc đã áp thuế quan đối với khí đốt tự nhiên hóa lỏng, than đá, máy móc nông nghiệp và các sản phẩm khác xuất khẩu từ Mỹ để trả đũa việc Trump áp thuế 10% đối với hàng hóa Trung Quốc với lý do không kiểm soát được fentanyl. Canada, Mexico và EU cũng đã liệt kê danh sách các sản phẩm Mỹ có thể bị áp thuế quan, nhắm vào các sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Mỹ.

EU, trong quá khứ, đã từng áp thuế 25% đối với rượu whisky của Mỹ để trả đũa thuế quan thép nhôm thời Trump 1.0. Thỏa thuận đình chiến thương mại giữa Mỹ và EU trong vấn đề này sắp hết hạn, và nếu không có thỏa thuận mới, EU có thể sẽ tăng gấp đôi thuế quan lên rượu whisky Mỹ lên 50% vào tháng 4 tới, giáng một đòn mạnh vào ngành công nghiệp rượu của Mỹ.

Chris Swonger, Giám đốc điều hành của Hiệp hội Đồ uống có cồn chưng cất của Mỹ (DISCUS), cảnh báo rằng thuế quan của EU có thể gây ra "hậu quả thảm khốc" cho 3.000 nhà máy chưng cất rượu nhỏ trên toàn nước Mỹ.

×