Các nước sử dụng SGK như thế nào?

Sách giáo khoa (SGK) được xuất bản bởi nhà nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Singapore hoặc bởi chính quyền vùng (Thụy Sĩ) hay các nhà xuất bản thương mại. Tuy nhiên, việc này phải tuân theo những quy định của nhà nước và chính quyền địa phương về nội dung (Pháp, Đức, Hungary, Nhật Bản, Singapore và 21 bang của Mỹ), hình thức (Pháp, Đức), chất lượng (Đức), giá (Đức, Ý).

Kiểm duyệt để kiềm chế giá sách

Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương của Nhật Bản sẽ chọn SGK để đưa vào nhà trường. Trong khi đó, ở Pháp, Đức, Hungary, Singapore và Thụy Sĩ, SGK được nhóm các giáo viên chọn từ những danh mục chính thức. Ở một số vùng của Đức, cơ quan thanh tra có thể cho phép hoặc có thể phải tham khảo ý kiến tư vấn của phụ huynh và học sinh. Tại Ý, Hà Lan, New Zealand, Thụy Điển và đối với các trường THPT ở Thụy Sĩ thì giáo viên sẽ là người chọn SGK.

Việc cung cấp SGK ở nhiều quốc gia có sự khác nhau. Tại Pháp, Đức, Hà Lan, New Zealand, Thụy Điển và Thụy Sĩ, các cơ quan quản lý giáo dục trung ương hoặc địa phương sẽ phát miễn phí SGK. Tất cả học sinh Nhật Bản đều nhận được một bộ sách mới hằng năm.

Tại Ý và Singapore, phụ huynh mua SGK cho con (miễn phí cho học sinh nghèo). Trong khi đó, Pháp, Nhật Bản và Thụy Sĩ quy định phụ huynh chỉ phải mua SGK cho con mình ở bậc THPT.

Để kiềm chế giá, tần số thay đổi SGK chịu sự kiểm duyệt như ở Ý (khoảng thời gian mỗi lần thay đổi không xác định), Pháp và Nhật Bản (thay đổi tối thiểu 4 năm một lần), và ở bang Kentucky - Mỹ (chu kỳ 6 năm).

Pháp: Giáo viên chọn SGK

Theo luật của Pháp, SGK được xuất bản bởi các NXB giáo dục công hay tư dựa theo chương trình giáo dục và khuyến cáo chính thức của Bộ Giáo dục. SGK phải được biên soạn theo chương trình giáo dục được sự chấp thuận của Bộ Giáo dục; trang bìa hoặc tên ghi bên ngoài phải ghi rõ SGK phục vụ cho lớp và cấp học nào. NXB cũng biên tập sách hướng dẫn cho giáo viên gắn với sách bài tập hoặc SGK. Những tài liệu này được viết với trách nhiệm của tác giả và không thay thế các SGK chính thức cung cấp những hướng dẫn về phương pháp dạy học và về chương trình giáo dục.

Ở Pháp còn có một ủy ban quốc gia có quyền phê chuẩn và giám sát tất cả xuất bản phẩm cho người đọc trẻ tuổi. Điều đó có nghĩa là tất cả các sách, không chỉ SGK phục vụ các đối tượng tuổi học sinh, đều chịu sự giám sát của cơ quan này.

Giáo viên sẽ đưa ra các tiêu chí rõ ràng để chọn lựa SGK. Nhóm giáo viên của mỗi môn học sẽ có cuộc họp với hiệu truởng nhà trường để thảo luận về các tiêu chí lựa chọn SGK đưa ra và danh mục các SGK đề nghị. Các tiêu chí và danh mục SGK sẽ được trình lên hội đồng quản trị, có cả đại diện từ phía phụ huynh học sinh. Hội đồng sẽ đưa ra các ý kiến của mình nhưng quyết định cuối cùng thuộc về hội đồng sư phạm (hội đồng của tất cả giáo viên môn học liên quan).

Quyết định chọn SGK nào được công bố không muộn hơn tháng 6 trước khi năm học mới bắt đầu.

Đức: Cung cấp SGK miễn phí

Ủy ban SGK trường học thuộc Bộ Giáo dục và Văn hóa trong mỗi địa phương ở Đức kiểm soát danh mục của các SGK trong mỗi bộ môn dùng trong lớp học. Mỗi Bộ Giáo dục và Văn hóa bang công bố danh mục các SGK được chấp thuận bởi chính quyền bang. Những người thẩm định SGK do Bộ Giáo dục và Văn hóa chỉ định, cán bộ nhà trường sẽ chọn SGK thuộc danh mục được phê chuẩn.

Để tăng cường cơ hội cho mọi học sinh tiếp cận tất cả nguồn tài liệu dạy học sử dụng trong nhà trường, SGK và các tài liệu dạy học khác đều do chính quyền các bang cung cấp miễn phí cho học sinh. Học sinh trong các trường nhà nước được cung cấp miễn phí SGK và đồ dùng học tập nào đó (như máy tính). Đối với một số đồ dùng khác (bút, giấy mực, dụng cụ vẽ, dụng cụ học nghề thêu và thủ công...) học sinh hoặc gia đình phải tự mua.

 Học sinh trong các trường tư có được cung cấp miễn phí SGK hay không còn phụ thuộc vào chính quyền địa phương. Một số bang ở Đức không áp dụng cơ chế cho mượn nhưng cung cấp một khoản tài trợ để mua các tài liệu. Khoản tài trợ này phụ thuộc vào thu nhập của cha mẹ học sinh và loại hình nhà trường học sinh học ở đó.

Mỹ: Từng bang lựa chọn sách

Tại Mỹ, SGK do các tổng công ty tư nhân phát hành. Khoảng 10 tổng công ty chi phối ngành công nghiệp này. Lựa chọn SGK thuộc về thẩm quyền của địa phương.

Trong một số trường hợp, quỹ giáo dục tiểu bang có thể được sử dụng để mua những SGK được phê duyệt. Ví dụ, bang Kentucky phê chuẩn SGK trên cơ sở chu kỳ 6 năm. Một nhóm gồm các thành viên thẩm định được lựa chọn mỗi năm xây dựng một bộ công cụ đánh giá làm cơ sở xem xét đấu thầu, chấm thầu và khuyến cáo những SGK trình lên Ủy ban SGK tiểu bang. Ủy ban xác định danh mục chính thức và gửi xuống các địa phương. Bang Maryland không áp dụng quá trình phê duyệt tiểu bang. Mỗi quận có quyết định của riêng mình về SGK và các tài liệu chương trình giáo dục khác. 

Cấm thay sách trong suốt năm học

Tại Pháp, hiệu trưởng có quyền chọn những NXB hoặc cửa hàng sách để chọn những SGK đã được chấp thuận. Nói chung, danh mục các SGK mà nhà trường đã chọn rất ít thay đổi, nghĩa là SGK được sử dụng lại cho năm học tiếp theo ở bậc THCS. Bất kỳ sự thay đổi SGK hoặc mua những sách tham khảo trong suốt năm học đều bị cấm.

Giáo viên ở Pháp không được sử dụng những SGK khác nhau cho các lớp học cùng trình độ. Điều này có thể vận dụng vào Việt Nam để hạn chế tệ nạn dạy thêm.

TS Hoàng Ngọc Vinh