Hiểm họa ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc và các dịch bệnh nguy hiểm khác

Ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc lan rộng ở Đông Nam Á

Thông thường, sốt rét được kết hợp điều trị bằng hai loại thuốc: Artemisinin và piperaquine. Phương pháp kết hợp này được bắt đầu sử dụng ở Campuchia từ năm 2008. Nhưng đến năm 2013, đã phát hiện ở các vùng phía tây Campuchia những trường hợp đầu tiên của ký sinh trùng đột biến và phát triển đề kháng với cả hai loại thuốc đặc trị này.

Nghiên cứu mới nhất được công bố trên tạp chí chuyên về y học Lancet Infectious Diseases, đã phân tích mẫu máu của nhiều bệnh nhân lấy từ khắp nơi tại Đông Nam Á. Kiểm tra ADN của ký sinh trùng cho thấy sự kháng thuốc đã lan rộng khắp Campuchia và cả ở Lào, Việt Nam, Thái Lan.

Ký sinh trùng cũng đang có thêm nhiều đột biến hơn nữa, làm cho vấn đề càng u ám hơn. Tại một số vùng, 80% ký sinh trùng sốt rét đã kháng thuốc. Tiến sĩ Roberto Amato từ Viện Wellcome Sanger, nói: “Chủng này đã lan rộng và trở nên tồi tệ hơn”.

Vậy có phải bệnh đang trở nên không thể điều trị? - Không. Một nghiên cứu thứ hai, được công bố trên cùng một tạp chí, cho thấy một nửa số bệnh nhân không được chữa khỏi bằng liệu pháp tiêu chuẩn. Tuy nhiên, có những loại thuốc thay thế có thể được sử dụng để chữa, và có hiệu quả.

Giáo sư Trần Tịnh Hiền thuộc ban Nghiên cứu Lâm sàng của Đại học Oxford đặt tại Việt Nam, cho biết: “Với sự lan rộng và tăng cường khả năng kháng thuốc, những phát hiện của chúng tôi nhấn mạnh đến nhu cầu cấp bách phải áp dụng một số phương pháp điều trị ban đầu mới”.

Điều đó có thể bao gồm sử dụng các loại thuốc khác nhau cùng với artemisinin hoặc sử dụng kết hợp ba loại thuốc để loại bỏ khả năng kháng thuốc. Ngành y tế cần chống sốt rét từ hiểu biết về ADN. Nhưng mối lo ngại là gì?

Đã có những tiến bộ lớn trong nỗ lực loại bỏ bệnh sốt rét. Tuy nhiên, sự phát triển của các chủng ký sinh trùng kháng thuốc đang đe dọa quá trình này. Vấn đề khác là nỗi lo việc kháng thuốc lan rộng hơn đến châu Phi - nơi có hơn 90% ca mắc bệnh sốt rét có thể sẽ bị kháng thuốc.

Giáo sư Olivo Miotto từ Viện Wellcome Sanger và Đại học Oxford, cho biết: “Chủng ký sinh kháng thuốc này có khả năng xâm chiếm một số vùng lãnh thổ mới và có được các đặc tính di truyền mới, làm tăng khả năng đáng sợ rằng nó có thể lây lan sang châu Phi, tương tự như việc kháng chloroquine trong những năm 1980, gây ra hàng triệu ca tử vong".

Những phát hiện này sẽ không làm thay đổi nhiều cuộc sống hằng ngày của người dân ở vùng sông Mê Kông, Đông Nam Á. Xử lý bệnh sốt rét không chỉ đơn thuần là chọn đúng phương pháp điều trị sau khi bị nhiễm trùng. Tất cả những nỗ lực xung quanh việc kiểm soát muỗi truyền bệnh sẽ không thay đổi.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu nói rằng một số loại thuốc được cung cấp để điều trị sẽ thay đổi. Các nghiên cứu cũng cho thấy phân tích di truyền của ký sinh trùng sốt rét có thể giúp nhiều bác sĩ đi trước một bước với tình trạng kháng thuốc để đưa ra phương pháp điều trị đúng đắn cho bệnh nhân.

Ba thách thức cho ngành y tế thế giới từ năm 2017 đến nay và trong tương lai

Bên cạnh những vấn đề phổ biến như bệnh nan y, bệnh thông thường, sự biến đổi khí hậu hoặc xóa đói giảm nghèo, liệu chúng ta còn phải đối mặt với các thách thức lớn nào từ năm 2017 đến nay và trong tương lai?

- Làm sao có thể chống lại những vi khuẩn có khả năng kháng thuốc kháng?

Cần có nhiều nỗ lực hơn trong việc cải thiện khả năng phát hiện, chữa trị cũng như phòng ngừa các vi khuẩn gây nhiễm trùng có khả năng kháng thuốc. Chúng ta cần đẩy nhanh tốc độ phát triển các thuốc kháng sinh mới để thay thế những loại đã không còn hiệu quả nhằm bảo vệ con người khỏi các bệnh nhiễm trùng gây chết người.

- Làm thế nào để có thể đối phó với dịch bệnh khắp hành tinh?

So với trước đây, việc du lịch ngày càng tăng trên toàn thế giới, quy trình đô thị hóa kèm với khí hậu thay đổi, có thể khiến các vi khuẩn có khả năng lan từ nước này sang nước khác nhanh hơn rất nhiều. Các dịch bệnh gần đây như SARS, Ebola và Zika cho chúng ta thấy nhân loại đã thiếu chuẩn bị đối phó với dịch bệnh. Để chống đỡ hữu hiệu với mối đe dọa này, chúng ta cần các loại vắc xin mới, củng cố hệ thống y tế và có sự điều phối chung giữa nhiều quốc gia.

Liên minh các Sáng kiến Chống lại Dịch bệnh (Alliance of Initiatives Against Disease - AIAD) đang phát triển các loại vắc xin mới chống lại vi khuẩn gây nhiễm trùng có thể gây nên đại dịch.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cần có ngân sách lớn hơn và có trách nhiệm phản ứng nhanh chóng, hiệu quả khi dịch bệnh bắt đầu có dấu hiệu lan rộng. Chỉ thông qua đầu tư, điều phối và hợp tác, chúng ta mới có thể chuẩn bị tầm cỡ toàn cầu cho đại dịch bệnh nguy hiểm tiếp theo.

Thủy Tiên - Ảnh: Getty Images