Tại sao đá quý lại rất được ưa chuộng?

Trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là Trung Quốc, đá quý không đơn thuần là món đồ trang sức mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Ngọc bích được xem như đá trường sinh, hồng ngọc ruby tượng trưng cho máu rồng trong truyền thống Myanmar, còn đá sapphire được tin là mang lại bình an theo quan niệm Phật giáo. Các bậc đế vương xưa thường dùng ngọc để chế tác ấn tín hoàng gia, làm vật phẩm cúng tế hay tạo đồ trang sức cho giới quý tộc. Chính những giá trị văn hóa này đã khiến đá quý trở thành biểu tượng đẳng cấp không thể thiếu của giới nhà giàu châu Á.

Vượt lên trên giá trị vật chất, ngọc còn gắn liền với những triết lý Nho giáo. Do đó, ngọc được xem là hiện thân của sự thuần khiết, đức hạnh, trí tuệ và cả khát vọng trường thọ. Bên cạnh đó, yếu tố tâm linh và phong thủy cũng đóng vai trò quan trọng. Người châu Á tin rằng đá quý, nhất là ngọc, sở hữu năng lượng mạnh mẽ có thể hộ mệnh, thu hút may mắn, tăng cường sức khỏe, mang lại bình an và xua đuổi tà khí. Việc lựa chọn và đeo trang sức đá quý hợp với bản mệnh được xem là một cách để cải thiện vận số, mang lại sự cân bằng và thịnh vượng.

Song hành cùng giá trị văn hóa là động lực kinh tế mạnh mẽ. Sự phát triển vượt bậc của kinh tế tại Trung Quốc và nhiều quốc gia châu Á khác đã hình thành nên một tầng lớp trung lưu và thượng lưu đông đảo, có khả năng tài chính và nhu cầu chi tiêu cho các mặt hàng xa xỉ, trong đó đá quý là một lựa chọn hàng đầu. Đá quý không chỉ để làm đẹp mà còn được coi là một tài sản hữu hình giá trị, một kênh đầu tư tiềm năng và một phương tiện tích trữ của cải an toàn, đặc biệt hữu ích trong bối cảnh kinh tế có nhiều biến động hoặc nguy cơ lạm phát. Giá trị của các loại đá quý hiếm, đặc biệt là những viên đá chất lượng cao, thường có xu hướng tăng dần theo thời gian. Hơn nữa, văn hóa quà tặng tại châu Á cũng góp phần thúc đẩy thị trường. Việc trao tặng những món quà bằng đá quý thể hiện sự trân trọng, thành ý sâu sắc và đẳng cấp của người tặng trong các mối quan hệ xã hội và kinh doanh.

Ngọc Hòa Điền và Ngọc Miến Điện

Trong thế giới đá quý châu Á, khi nhắc đến ngọc, hai cái tên luôn được đặt lên bàn cân so sánh là ngọc Hòa Điền (Hetian Jade) và ngọc Miến Điện (Burmese Jade). Mặc dù thường được gọi chung là ngọc, chúng thực chất là hai loại khoáng vật riêng biệt với những đặc tính và giá trị khác nhau. Ngọc Hòa Điền, chủ yếu được khai thác ở vùng Hòa Điền, Tân Cương, Trung Quốc, về bản chất là khoáng vật Nephrite. Loại ngọc này có độ cứng thấp hơn một chút (khoảng 6.0-6.5 Mohs) so với ngọc Miến Điện, cấu trúc dạng sợi nên rất dai và khó vỡ nhưng lại dễ bị trầy xước hơn. Đặc trưng nổi bật của Nephrite Hòa Điền là độ bóng mờ như sáp hoặc dầu, tạo cảm giác mịn màng, ấm áp khi chạm vào. Màu sắc phổ biến nhất là trắng (bạch ngọc), đặc biệt là loại trắng mịn như mỡ dê cực kỳ quý hiếm và đắt giá, ngoài ra còn có các màu xanh lục nhạt, vàng, nâu, đen. Màu sắc của Nephrite thường khá đều và ít khi đạt được sắc xanh lục rực rỡ. Đây là loại ngọc truyền thống, gắn bó sâu sắc với văn hóa Trung Hoa hàng ngàn năm và được xem là ngọc hoàng gia.

Ngược lại, ngọc Miến Điện, nguồn gốc chủ yếu từ Myanmar, là khoáng vật Jadeite. Jadeite cứng hơn Nephrite (khoảng 6.5-7.0 Mohs), có cấu trúc dạng hạt liên kết chặt chẽ và độ bóng thường sáng như thủy tinh, trông rực rỡ và sống động hơn. Điều làm nên tên tuổi và giá trị vượt trội của Jadeite chính là phổ màu sắc vô cùng đa dạng, từ trắng, tím oải hương, vàng, đỏ, nâu, đen, và đặc biệt là các sắc thái xanh lục từ nhạt đến đậm. Trong đó, loại Jadeite màu xanh lục bảo trong mờ, được mệnh danh là ngọc phỉ thúy hay ngọc hoàng gia "Imperial Jade", là loại đắt giá nhất, đôi khi giá trị của nó còn vượt qua cả kim cương có cùng trọng lượng. Mặc dù chỉ bắt đầu phổ biến ở Trung Quốc từ thời nhà Thanh (thế kỷ 18-19) nhưng ngày nay, ngọc phỉ thúy chất lượng cao thống trị thị trường ngọc về mặt giá trị thương mại. Sự lựa chọn giữa Nephrite Hòa Điền và Jadeite Miến Điện thường phụ thuộc vào sở thích cá nhân, gu thẩm mỹ, ngân sách và ý nghĩa văn hóa mà người mua tìm kiếm ở viên ngọc.

Sự khác biệt giữa hai loại ngọc này không chỉ nằm ở đặc tính vật lý mà còn ở giá trị văn hóa. Trong khi ngọc Hòa Điền gắn liền với hàng ngàn năm lịch sử Trung Hoa thì ngọc Myanmar lại là biểu tượng của hoàng gia. Về độ phổ biến, ngọc Hòa Điền chủ yếu được ưa chuộng tại Trung Quốc, còn ngọc Myanmar có sức hút toàn cầu. Đặc biệt, ngọc Hòa Điền dễ bị làm giả hơn nhiều so với ngọc Myanmar.

Phân biệt đá quý thật giả

Đi liền với giá trị cao và nhu cầu khổng lồ của thị trường đá quý là một thực trạng đáng buồn, sự tràn lan của đá giả, đá xử lý và đá nhuộm. Đây là vấn nạn nhức nhối gây thiệt hại cho người tiêu dùng thiếu kinh nghiệm. Hình thức gian lận phổ biến nhất là đá nhuộm. Kẻ gian thường sử dụng các loại đá chất lượng thấp, có cấu trúc xốp hoặc nhiều khe nứt (như ngọc Jadeite loại thường, mã não, thạch anh), dùng hóa chất để tẩy trắng rồi bơm màu nhân tạo vào để tạo ra những màu sắc bắt mắt, hấp dẫn như màu xanh lục của phỉ thúy, màu tím, màu đỏ... Ngọc Jadeite bị xử lý màu thường bị xếp vào loại loại C (chỉ nhuộm) hoặc loại B+C (tẩy trắng, bơm keo polymer rồi nhuộm).

Bên cạnh đó là các hình thức xử lý khác nhằm cải thiện vẻ ngoài của đá nhưng làm giảm giá trị tự nhiên của nó. Xử lý nhiệt (nung) được dùng để tăng cường hoặc thay đổi màu sắc, độ trong (phổ biến với Ruby, Sapphire). Xử lý tẩm dầu hoặc keo (lấp đầy) nhằm che giấu các vết nứt, tăng độ trong suốt (thường thấy ở Emerald, Ruby, Jadeite loại B). Xử lý khuếch tán bề mặt đưa các nguyên tố hóa học vào lớp ngoài của đá dưới nhiệt độ cao để tạo màu (phổ biến với Sapphire). Xử lý chiếu xạ dùng tia xạ để thay đổi màu (như Topaz xanh dương). Ngoài ra, thị trường còn có đá tổng hợp, loại đá được tạo ra trong phòng thí nghiệm có cùng thành phần hóa học và cấu trúc như đá tự nhiên. Chúng không phải là giả, nhưng giá trị thấp hơn nhiều và phải được công bố rõ ràng. Nguy hiểm hơn là đá giả (simulant), các vật liệu như thủy tinh, nhựa, hoặc các loại đá rẻ tiền khác (Serpentine, Quartz...) được làm giống hệt đá quý để lừa bán. Cuối cùng là đá ghép (doublet, triplet), được tạo thành từ việc ghép các lớp vật liệu khác nhau, thường chỉ có lớp trên cùng là đá quý thật. Tất cả những loại đá xử lý, đá tổng hợp, đá giả này nếu không được người bán công bố minh bạch mà bán với giá của đá tự nhiên không xử lý thì đều là hành vi gian lận.

Vậy làm thế nào để người tiêu dùng có thể tự bảo vệ mình và phân biệt được đá quý thật - giả, đặc biệt là với ngọc bích? Việc này đòi hỏi kiến thức, kinh nghiệm và đôi khi cần đến thiết bị chuyên dụng, nhưng có một số phương pháp cơ bản có thể tham khảo.

Trước tiên, hãy quan sát kỹ bằng mắt thường và kính lúp. Màu sắc của đá tự nhiên thường phân bố không hoàn toàn đồng đều, có thể thấy các dải màu hay đốm màu tự nhiên. Ngược lại, đá nhuộm thường có màu rất đều, rực rỡ một cách thiếu tự nhiên, hoặc màu bị dồn đọng đậm hơn trong các khe nứt. Đá tự nhiên cũng thường chứa các bao thể, tạp chất hay vân đá bên trong, những dấu vết độc đáo của quá trình hình thành. Một viên đá quá hoàn hảo, không tì vết có thể là đá tổng hợp hoặc thủy tinh, dù đá tự nhiên chất lượng đỉnh cao cũng có thể rất trong.

Hãy chú ý đến độ bóng, Nephrite bóng mờ như sáp, Jadeite bóng sáng như thủy tinh. Thủy tinh giả ngọc cũng bóng sáng nhưng thiếu "chiều sâu" và cấu trúc đặc trưng của ngọc. Bề mặt đá bị xử lý axit (Jadeite loại B) có thể có những vết rỗ li ti.

Cảm nhận bằng xúc giác cũng là một cách hữu ích. Đá quý thật thường cho cảm giác mát lạnh khi áp vào da và mất một lúc mới ấm lên theo nhiệt độ cơ thể, trong khi thủy tinh và nhựa sẽ ấm lên nhanh hơn. Ngọc thật (cả Nephrite và Jadeite) khá nặng và chắc tay so với kích thước của nó do có tỷ trọng cao. Thủy tinh cũng nặng, nhưng nhựa và một số loại đá giả như Serpentine thì nhẹ hơn đáng kể.

Một thử nghiệm khá thú vị, rất hiệu quả với vòng ngọc Jadeite, là thử âm thanh. Khi gõ nhẹ hai chiếc vòng ngọc thật vào nhau hoặc dùng một vật cứng nhỏ (không sắc nhọn) gõ nhẹ vào vòng, bạn sẽ nghe thấy âm thanh trong trẻo, vang và ngân dài như tiếng chuông. Đá giả, đá bị xử lý bơm keo hoặc có nhiều vết nứt bên trong thường phát ra âm thanh đục, ngắn và không có độ vang. Tuy nhiên, cần lưu ý thực hiện cách này thật nhẹ nhàng để tránh làm hỏng sản phẩm và cần có kinh nghiệm nhất định để cảm nhận sự khác biệt.

Việc thử độ cứng không được khuyến khích tự làm vì dễ gây trầy xước đá, nhưng về lý thuyết, Jadeite (6.5-7 Mohs) có thể làm xước kính và thép, còn Nephrite (6-6.5 Mohs) cũng có thể làm xước kính. Nếu viên đá dễ dàng bị kính hay dao thép làm xước, nó chắc chắn không phải ngọc thật.

Tuy nhiên, cách an toàn và đáng tin cậy nhất, đặc biệt khi mua những món đồ giá trị cao là yêu cầu giấy kiểm định từ các phòng thí nghiệm đá quý uy tín. Giấy kiểm định sẽ cung cấp thông tin chi tiết về loại đá, nguồn gốc (nếu xác định được), trọng lượng, kích thước và quan trọng nhất là xác nhận đá là tự nhiên hay đã qua xử lý và loại xử lý nào. Cuối cùng, hãy luôn chọn mua đá quý từ những cửa hàng, thương hiệu có uy tín lâu năm, có chính sách bảo hành, đổi trả rõ ràng và sẵn sàng cung cấp đầy đủ thông tin minh bạch về sản phẩm. Hãy cảnh giác với những lời mời chào giá rẻ bất thường so với giá trị thực của đá quý.

×