Ồ ạt vứt bỏ TPCN, mỹ phẩm: Có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự

Không chỉ ở TP HCM hay Hà Nội, tình trạng vứt bỏ thuốc tân dược và thực phẩm chức năng đang xuất hiện ngày càng nhiều tại các địa phương, gây lo ngại về nguy cơ ô nhiễm và mất an toàn cộng đồng.

Trước đó, tháng 5/2025, người dân Thanh Hóa phát hiện hàng chục thùng thuốc và thực phẩm chức năng bị đổ trộm bên quốc lộ 1A. Số hàng này còn nguyên vỏ hộp, nhãn mác rõ ràng, phần lớn là sản phẩm tăng cường sinh lý, hỗ trợ miễn dịch và làm đẹp da. Đáng nói, nhiều loại được quảng cáo là "cao cấp", nhưng lại bị vứt bỏ như rác thải.

Sáng 18/6, người dân phường Hồng Hà (TP Hạ Long, Quảng Ninh) phát hiện hàng nghìn hộp thực phẩm chức năng bị vứt ngổn ngang tại bãi rác địa phương. Theo thống kê sơ bộ, toàn bộ số hàng này chất đầy 13 xe rác, gồm yến chưng, siro, vitamin, thuốc nhuộm tóc, đông trùng hạ thảo… Trong đó, nhiều sản phẩm đã quá hạn, nhưng không ít hộp vẫn còn hạn sử dụng đến năm 2026.

Tình huống tương tự xảy ra tại xã Phong Phú (huyện Bình Chánh, TP HCM), khi người dân phản ánh có hàng chục thùng thuốc, thực phẩm chức năng bị chở đến đổ cạnh đường Nguyễn Văn Linh, chỉ cách chợ đầu mối Bình Điền chưa đầy một km. Điều đáng nói, phần lớn sản phẩm còn nguyên bao bì, tem nhãn mới tinh, in tiếng Việt lẫn Hàn, Nhật, Anh, nhưng ghi nơi sản xuất là... Hà Nội.

Không dừng lại ở khu đô thị, tình trạng này còn lan tới các vùng quê. Tại Bắc Giang, người dân phát hiện nhiều vỉ thuốc sặc sỡ trôi nổi dọc các kênh mương nội đồng – nơi trẻ em thường xuyên chơi đùa. Một số vỉ thuốc là viên sủi, kháng sinh và tăng lực chưa rõ nguồn gốc, tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc nếu bị trẻ nhỏ nhặt phải.

Thực trạng thuốc, thực phẩm chức năng bị vứt tràn lan không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn dấy lên nhiều nghi vấn về nguồn gốc, chất lượng và ý đồ tiêu hủy bất hợp pháp của một số đối tượng sản xuất, phân phối.

Luật quy định không được tự ý tiêu hủy

Trao đổi với phóng viên, luật sư Hoàng Văn Hà – Công ty Luật ARC Hà Nội – nhấn mạnh: “Không ai có quyền tự ý mang thuốc, thực phẩm chức năng vứt ra môi trường, bất kể lý do gì. Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, đây là chất thải nguy hại bắt buộc phải được phân loại, thu gom, chuyển giao cho đơn vị có phép xử lý. Nếu đổ trái phép, cá nhân/doanh nghiệp có thể bị phạt đến 250 triệu đồng, hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây ô nhiễm nghiêm trọng".

Cụ thể, Điều 235 Bộ luật Hình sự quy định, hành vi gây ô nhiễm môi trường do đổ chất thải nguy hại có thể bị phạt tiền đến 12 tỷ đồng, hoặc phạt tù đến 7 năm. Trường hợp chủ thể là pháp nhân (công ty), có thể bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.

Đáng chú ý, nếu số hàng bị vứt bỏ là hàng giả, hàng kém chất lượng hoặc đang bị điều tra, hành vi tiêu hủy không đúng quy trình có thể bị xem là hành vi che giấu tội phạm, thậm chí làm sai lệch hồ sơ vụ án. “Người thực hiện không cần là cán bộ tố tụng vẫn có thể bị khép vào Điều 375 hoặc Điều 389 Bộ luật Hình sự, với mức án lên đến 15 năm tù” – luật sư Hà nói thêm.

Mạo danh hàng ngoại có thể truy tố

Ngoài dấu hiệu vi phạm môi trường và cản trở hoạt động điều tra, nhiều sản phẩm bị phát hiện còn mang nhãn mác in tiếng nước ngoài, nhưng khai sản xuất tại Việt Nam. Theo luật sư Hà, đây là hành vi ghi nhãn sai về nguồn gốc, vi phạm Nghị định 43/2017/NĐ-CP. Nếu cố tình “đánh lừa người tiêu dùng”, doanh nghiệp có thể bị xử lý hình sự theo Điều 192 Bộ luật Hình sự – Tội sản xuất, buôn bán hàng giả về xuất xứ hàng hóa.

Ngoài ra, Nghị định 98/2020/NĐ-CP cũng quy định xử phạt hành chính đến 100 triệu đồng và tịch thu toàn bộ sản phẩm nếu xác định có yếu tố “mạo danh” hàng ngoại.

Luật Dược 2016 và Nghị định 15/2018/NĐ-CP bắt buộc các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh dược phẩm và thực phẩm chức năng phải tự tổ chức thu hồi khi hàng hóa hết hạn hoặc không đạt tiêu chuẩn. Việc tiêu hủy cũng phải lập kế hoạch, thông báo cho Sở Y tế hoặc Sở Tài nguyên – Môi trường, thực hiện tại đơn vị xử lý chất thải nguy hại có giấy phép và lưu giữ hồ sơ ít nhất 3 năm.

Nếu doanh nghiệp không thể xuất trình hóa đơn, chứng minh nguồn gốc hàng hóa thì buộc phải thu hồi, báo cáo và chịu trách nhiệm trước pháp luật. Tự ý đổ bỏ để “tránh chi phí tiêu hủy” là hành vi vi phạm pháp luật rõ ràng, có thể bị xử phạt đến 200 triệu đồng và rút giấy phép lưu hành lô hàng.

Luật sư Hà đề xuất: “Cần bắt buộc áp dụng mã QR truy xuất điện tử cho tất cả các sản phẩm dược, TPBVSK. Cơ quan chức năng và người tiêu dùng có thể tra cứu lô sản xuất, hạn dùng và tình trạng thu hồi. Ngoài ra, nên tăng phạt tiền gấp đôi, hoặc áp dụng phạt theo tỷ lệ % doanh thu thay vì mức phạt cố định, mới đủ sức răn đe”.

Vấn nạn thực phẩm chức năng, thuốc bổ bị vứt bỏ tràn lan không chỉ là biểu hiện của vi phạm môi trường, mà còn phản ánh nguy cơ của hàng giả, hàng kém chất lượng và sự buông lỏng quản lý chuỗi tiêu hủy. Việc xử lý cần được liên ngành thực hiện, từ Công an kinh tế, Quản lý thị trường đến Sở Y tế và Môi trường, đảm bảo minh bạch và nghiêm khắc.

Với người tiêu dùng, hãy cẩn trọng trước những sản phẩm “xách tay giá rẻ” không rõ nguồn gốc. Còn với doanh nghiệp, việc đổ bỏ lén lút không giúp “xóa dấu vết” mà chỉ khiến họ tiến gần hơn đến vòng tố tụng. Sự trung thực và tuân thủ pháp luật chính là “giấy bảo hiểm” tốt nhất cho doanh nghiệp trong ngành thực phẩm chức năng hiện nay.