Học qua YouTube, TikTok: Lợi bất cập hại?

Trong thời đại công nghệ số, việc học đã vượt ra khỏi khuôn khổ sách vở và lớp học truyền thống. Ngày càng nhiều học sinh, sinh viên tìm thấy cảm hứng học tập từ TikTok, YouTube, nơi kiến thức được truyền tải qua những video ngắn, sinh động và dễ nhớ. Nhưng nếu "lướt mạng" trở thành thói quen học tập, ai sẽ kiểm soát ranh giới giữa tiếp thu kiến thức và tiêu khiển?

Học qua YouTube, TikTok: Phụ huynh vừa mừng vừa lo

Anh Xuân Minh (quận Cầu Giấy, Hà Nội) có con gái học lớp 5, từng gặp nhiều khó khăn với môn Toán, đặc biệt là phần phân số và giải toán có lời văn.

“Trước đây, cứ mỗi lần con mang bài về là hai bố con lại ‘vật lộn’ cả buổi tối. Không muốn tạo áp lực khiến con sợ học nên tôi quyết định thử tìm các kênh YouTube của những giáo viên chuyên dạy học sinh mất gốc Toán Tiều học".

Ban đầu, anh chỉ định để con "xem thử cho biết". Nhưng bất ngờ là sau vài buổi học qua video, bé đã chủ động mở lại bài giảng mỗi khi không hiểu bài trên lớp.

Dù thấy con có tiến bộ, anh Xuân Minh vẫn chưa yên tâm khi để con tự do tìm bài giảng trên YouTube. Anh chia sẻ: “Trên mạng có đủ kiểu người dạy. Có những video chỉ hướng dẫn bấm máy tính hoặc dùng mẹo để làm bài cho nhanh, lách luật, không giải thích bản chất. Tôi sợ con học theo cách đó lâu ngày sẽ mất nền tảng, học vẹt”.

Chính vì vậy, anh Minh luôn dành thời gian ngồi cùng con, chủ động tìm và xem trước các bài giảng. Khi thấy giáo viên giảng giải rõ ràng, phương pháp phù hợp với lứa tuổi và khuyến khích học sinh hiểu bài thay vì học mẹo, anh mới yên tâm để con theo học kênh đó.

Nếu anh Minh thận trọng và kiểm soát nội dung từng video thì chị Lê Thu Huyền (quận Hoàng Mai, Hà Nội) lại có cách tiếp cận thoải mái và cởi mở hơn. Chị Huyền có con gái đang học lớp 6 và thường xuyên học qua YouTube, đặc biệt là các môn tự nhiên như Toán và Khoa học. Khác với nhiều phụ huynh lo ngại về việc con tiếp cận nội dung sai lệch, chị Huyền lại coi đây là cơ hội để con chủ động hơn trong việc học.

Nhưng chỉ khi có bài khó thì chị Huyền mới cho con học vì cũng lo ngại việc học qua YouTube nhiều sẽ khiến cho con dễ ảo tưởng đã hiểu bài, trong khi kiến thức rời rạc, thiếu hệ thống có thể dẫn đến hổng kiến thức. Còn học qua Tiktok thì nội dung lại không chuyên sâu nên con sẽ không hiểu bản chất vấn đề.

“Tôi luôn dặn con phải so sánh với sách giáo khoa, xem có khớp không. Nếu không hiểu thì ghi lại để hỏi cô trên lớp hoặc bố mẹ", chị nói.

Bên cạnh sự giám sát chặt chẽ từ phụ huynh, không ít bạn trẻ lại đang lạm dụng việc học qua YouTube, TikTok, dẫn đến nhiều hệ lụy. Lê Vi (21 tuổi, Hà Đông, Hà Nội), một sinh viên thường xuyên dùng video ngắn để “gỡ rối” các phần kiến thức khó, cũng thừa nhận mình bắt đầu phụ thuộc vào cách học này.

“Mình bị quen với việc có ai đó giảng giải sẵn, vẽ sơ đồ tư duy, chỉ mẹo giải. Thành ra khi đọc giáo trình hay tài liệu gốc thì thấy rất nản, không muốn tự suy luận nữa”.

Theo Vi, lạm dụng học qua mạng xã hội nhiều khiến cho khả năng tự học của cô bị giảm rõ rệt như “ảo giác học tập”, cứ nghĩ mở TikTok xem vài video là đang học, nhưng thực chất là đang cuốn vào nội dung giải trí được thuật toán gợi ý.

Ngoài ra, Vi cho rằng việc học qua video cũng thiếu đi sự tương tác thực chất. Cô không thể hỏi lại nếu không hiểu, cũng chẳng biết chắc mình làm đúng hay sai, vì không ai sửa bài cho mình cả. Học kiểu này chỉ phù hợp để nắm ý chính, còn muốn chắc thì vẫn phải ôn bài tử tế và hỏi trực tiếp thầy cô trên lớp.

Cần “vắc xin số” cho học sinh

Trước những lo ngại từ phụ huynh và cả sinh viên về việc học qua TikTok, YouTube có thể gây hổng kiến thức, học lệch hoặc thiếu kiểm soát, nhiều chuyên gia giáo dục cho rằng đây là xu hướng không thể tránh khỏi, nhưng cần được sử dụng đúng cách. Cô Thu Thảo, giáo viên tại Trung tâm Giáo dục Hà Nội cho biết, hiện nay, việc học sinh tiểu học sử dụng các nền tảng như YouTube hay TikTok để ôn lại kiến thức đang trở nên phổ biến. Ở một mặt tích cực, hình thức học này có thể giúp các em tiếp cận kiến thức một cách sinh động, dễ hiểu hơn nhờ hình ảnh, âm thanh và các ví dụ trực quan.

Theo cô Thảo, xét về đặc điểm phát triển tâm lý và nhận thức của lứa tuổi tiểu học, hình thức này chưa hoàn toàn phù hợp nếu không có sự định hướng và kiểm soát từ người lớn. Nội dung trên các nền tảng số rất đa dạng, nhưng không phải nội dung nào cũng được kiểm duyệt chặt chẽ về tính giáo dục và tính hệ thống.

Cô Thảo cũng nhấn mạnh, việc học qua video thường thiếu hệ thống và dễ khiến học sinh tiếp thu kiến thức một cách rời rạc, “mảnh vụn” và học sinh dễ bị xao nhãng bởi các nội dung giải trí trên mạng xã hội. Để khắc phục điều này, phụ huynh nên giới hạn thời gian sử dụng thiết bị, ưu tiên các nền tảng học tập chuyên biệt và cài đặt chế độ kiểm soát nội dung.

Đồng quan điểm với cô Thu Thảo, PGS.TS. Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, chuyển đổi số trong giáo dục là xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải trang bị cho học sinh và cả giáo viên những “vắc xin số” để có thể sử dụng internet một cách an toàn, hiệu quả, tự học và tự bảo vệ mình trên không gian mạng.

Ông Nam nhấn mạnh: "Giáo dục cần chuyển hướng từ truyền đạt sang khơi dậy nhu cầu học tập ở trẻ. Khi trẻ tò mò, hứng thú với tri thức thì mới chủ động tìm hiểu và khám phá. Nhưng để khám phá an toàn, các em cần được trang bị kỹ năng sử dụng công nghệ, nhận diện tin giả, thông tin độc hại và kỹ năng bảo vệ bản thân trên môi trường số”.

Bên cạnh đó, ông cũng cảnh báo về xu hướng học sinh, thanh thiếu niên ngày càng dễ tổn thương về sức khỏe tinh thần và cảm thấy cô đơn. Do đó, giáo dục hiện đại không chỉ dừng lại ở kiến thức mà còn phải giúp học sinh rèn luyện khả năng tự quản lý sức khỏe toàn diện – cả thể chất lẫn tinh thần.