Bong bóng nợ AI có nguy cơ thổi bay thị trường toàn cầu

Ám ảnh dot-com quay trở lại

Trong "Báo cáo Ổn định Tài chính bán niên" được công bố ngày 3/12, Ủy ban Chính sách Tài chính (FPC) thuộc Ngân hàng Trung ương Anh đã đưa ra những nhận định đáng lo ngại về sức khỏe của thị trường tài chính quốc tế. Theo phân tích của BoE, định giá cổ phiếu của các tập đoàn công nghệ Mỹ đã chạm ngưỡng cao kỷ lục, tương đương thời điểm ngay trước khi bong bóng dot-com phát nổ cách đây hai thập kỷ. Tại Anh, thị trường chứng khoán đang ghi nhận mức độ tạo bọt lớn nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.

Phát biểu tại cuộc họp báo công bố báo cáo, Thống đốc BoE Andrew Bailey nhận định: "Nhìn vào các điều kiện thị trường hiện tại, chúng ta thấy những điểm tương đồng rõ rệt với bong bóng dot-com những năm 2000".

Tuy nhiên, ông Bailey cũng chỉ ra điểm khác biệt cốt yếu: "Khác với quá khứ, các tập đoàn công nghệ ngày nay đang tạo ra dòng tiền và doanh thu thực tế. Nhưng chúng ta phải nhớ rằng, trong cuộc đua này, không phải doanh nghiệp nào cũng sẽ là người chiến thắng".

Lời cảnh báo này ngầm thừa nhận tiềm năng của AI, nhưng đồng thời khẳng định sự hưng phấn quá mức của thị trường hiện tại đang thiếu cơ sở bền vững và tiềm ẩn rủi ro điều chỉnh mạnh.

Mối nguy từ núi nợ

Nguyên nhân chính khiến BoE lo ngại không chỉ nằm ở giá cổ phiếu tăng ảo, mà là cấu trúc tài chính đứng sau sự tăng trưởng đó. Ngành công nghiệp AI đang phình to dựa trên những khoản nợ khổng lồ. Theo ước tính của BoE, thế giới sẽ đổ khoảng 5.000 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng AI trong 5 năm tới. Đáng báo động là khoảng một nửa số tiền này được huy động từ các nguồn vay bên ngoài. Các gã khổng lồ công nghệ đang vay mượn ồ ạt để chạy đua xây dựng trung tâm dữ liệu và mua sắm chip xử lý.

Báo cáo phân tích sâu hơn về cơ chế sụp đổ tiềm tàng, đó là mối liên kết giữa các tập đoàn AI và thị trường tín dụng đang ngày càng sâu sắc. Nếu bong bóng AI xẹp xuống và các công ty này mất khả năng thanh toán, cú sốc không chỉ dừng lại ở thị trường chứng khoán. Nó sẽ tạo ra hiệu ứng dây chuyền, lan sang thị trường trái phiếu, đánh sập các quỹ đầu tư tư nhân, tín dụng tư nhân và cuối cùng là đe dọa trực tiếp đến hệ thống ngân hàng toàn cầu.

Không chỉ BoE, cả Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) gần đây đều lên tiếng cảnh báo về rủi ro này. Thậm chí, Jamie Dimon, Chủ tịch Tập đoàn dịch vụ tài chính đa quốc gia JPMorgan Chase, người được mệnh danh là "Vương giả phố Wall", cũng bày tỏ sự lo ngại sâu sắc về khả năng xảy ra một đợt điều chỉnh thị trường nghiêm trọng trong tương lai gần.

Bên cạnh rủi ro tài chính, BoE cũng nhấn mạnh mối đe dọa thường trực từ an ninh mạng trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị leo thang. Kết quả khảo sát rủi ro hệ thống cho thấy 86% doanh nghiệp coi tấn công mạng là rủi ro lớn nhất, mức cao kỷ lục từ trước đến nay.

Thực tế đã chứng minh nỗi lo này có cơ sở. Đầu năm nay, hãng xe danh tiếng Jaguar Land Rover đã phải ngưng trệ sản xuất hơn một tháng do bị tấn công mạng làm gián đoạn chuỗi cung ứng. Chuỗi bán lẻ Marks & Spencer cũng trở thành mục tiêu của tin tặc. Trong cuộc phỏng vấn với The Independent, Thống đốc BoE Andrew Bailey khẳng định: "Rủi ro mạng chắc chắn đứng đầu danh sách các mối nguy hiểm gia tăng mạnh nhất kể từ sau khủng hoảng tài chính".

Bước đi táo bạo

Giữa lúc đưa ra những cảnh báo nghiêm trọng, BoE cũng đồng thời công bố chính sách bất ngờ nhằm vực dậy nền kinh tế Anh đang trì trệ. Lần đầu tiên sau 17 năm kể từ cuộc khủng hoảng 2008, BoE quyết định nới lỏng quy định về vốn đối với các ngân hàng thương mại.

Cụ thể, tỷ lệ vốn cấp 1 tiêu chuẩn sẽ giảm từ 14% xuống 13%. Động thái này nhằm cởi trói cho các ngân hàng, khuyến khích họ giải phóng nguồn tiền dự trữ để tăng cường cho vay đối với hộ gia đình và doanh nghiệp. Giải thích cho quyết định có phần mâu thuẫn này, ông Bailey cho biết kết quả các bài kiểm tra sức chịu đựng mới nhất cho thấy hệ thống ngân hàng Anh đủ khỏe để vượt qua các kịch bản tồi tệ nhất (thất nghiệp 8,5%, giá nhà giảm 30%).

Dù vấp phải ý kiến cho rằng việc nới lỏng quy định lúc này là mạo hiểm khi rủi ro bong bóng AI và địa chính trị đang rình rập, BoE vẫn khẳng định tính an toàn của hệ thống. Cơ quan này nhấn mạnh các ngân hàng Anh hiện vẫn nắm giữ khoảng 60 tỷ bảng Anh tiền vốn dôi dư so với mức tối thiểu, đủ làm bộ đệm để hấp thụ các cú sốc bất ngờ từ thị trường.