Bài 7. Lễ hội bánh trăng: Một vầng trăng, vạn sắc màu văn hóa châu Á

Ở Hà Nội, người ta ngẩng lên trời tìm ánh trăng tròn vằng vặc giữa bầu trời thu trong veo. Ở Thượng Hải, dòng người chen chúc trước cửa hàng bán mooncake nhân lava Hồng Kông để kịp mua hộp bánh “gây sốt” trên mạng.

Ở Kyoto, những đĩa Tsukimi Dango trắng muốt được xếp thành tháp, đặt nơi hiên nhà. Ở Seoul, khói bốc lên nghi ngút từ những nồi hấp Songpyeon khi cả gia đình cùng nhau nặn bánh. Và ở Singapore, các trung tâm thương mại biến thành “lễ hội bánh trăng” với đủ loại bánh snowskin màu pastel rực rỡ.

Có thể nói, chỉ một vầng trăng tròn tháng Tám mà đã dệt nên cả một bản giao hưởng ẩm thực xuyên lục địa. Và thú vị hơn cả: mỗi chiếc bánh đều mang một câu chuyện riêng - vừa giống nhau ở ý nghĩa đoàn viên, vừa khác biệt ở hương vị, hình dáng và phong tục, như những người anh em họ xa gặp nhau mỗi năm một lần dưới ánh trăng.

Trung Quốc: Chiếc bánh Trung thu trở thành “ngôi sao toàn cầu”

Đêm rằm ở Bắc Kinh, những con phố cổ giăng đèn lồng đỏ, các tiệm bánh đông nghịt khách. Trên kệ, mooncake xếp thành tháp, đủ loại bánh của Quảng Đông, Tô Châu, Bắc Kinh, Triều Châu.

Người trẻ xếp hàng để mua bánh custard lava - chiếc bánh nhỏ xinh, khi cắt ra lớp nhân trứng muối chảy sóng sánh, được quay chậm trên mạng xã hội như một thước phim nghệ thuật. Người lớn tuổi tìm về các cửa tiệm gia truyền, nơi vẫn giữ bí quyết nướng bánh bằng lò than, vỏ bánh thơm mùi mạch nha, nứt nhẹ như mai rùa.

Ở Trung Quốc, chiếc bánh nguyệt không chỉ là món ăn mà là biểu tượng văn hóa. Người ta ăn để nhớ truyền thuyết Hằng Nga bay lên cung trăng, câu chuyện Ngô Cương đốn cây quế, hay thậm chí để nhắc lại những mẩu chuyện khởi nghĩa nhà Minh, khi mật thư được giấu trong nhân bánh. Mỗi chiếc bánh là một lát cắt lịch sử, một bài học văn hóa có thể cầm trên tay.

Không dừng ở truyền thống, Trung Quốc biến mooncake thành ngành công nghiệp ẩm thực khổng lồ. Các thương hiệu lớn tung ra hương vị mới mỗi năm: nhân sầu riêng cao cấp, trà ô long, chocolate, thậm chí rượu sake.

Mooncake giờ không chỉ nằm trên mâm cỗ gia đình mà còn hiện diện trong các khách sạn sang trọng, cửa hàng cao cấp, trở thành quà biếu, sản phẩm du lịch, và cả biểu tượng của “sự sang chảnh” mùa lễ hội.

Việt Nam: Đêm rước đèn, mâm cỗ và mùi nước đường ủ lâu

Trung thu Việt Nam có một linh hồn riêng, khó trộn lẫn. Đêm rằm ở phố cổ Hà Nội, Hàng Mã rực sáng đèn lồng, tiếng trống lân rộn rã. Trẻ con chen nhau mua đèn ông sao, mặt nạ giấy bồi, tò he, tay cầm chặt chiếc bánh nướng nóng hổi vừa mua.

Bánh Việt Nam là một sáng tạo độc đáo: bánh nướng vàng ruộm với lớp vỏ phết trứng bóng bẩy, nhân thập cẩm hòa quyện hạt sen, mứt bí, lạp xưởng, trứng muối; bánh dẻo trắng mịn, dẻo quánh, thơm mùi hoa bưởi.

Nước đường để làm bánh được ủ từ mùa trước, cho màu cánh gián óng ả. Người lớn nhâm nhi miếng bánh với chén trà sen, cảm nhận vị ngọt xen lẫn vị chát dịu nơi đầu lưỡi. Trẻ con háo hức phá cỗ, chia nhau từng miếng bánh dưới ánh trăng.

Điều đặc biệt là Trung thu ở Việt Nam không chỉ là ngày ngắm trăng mà là ngày hội của trẻ em. Đêm rước đèn, phá cỗ, múa lân là những nghi thức tập thể khiến cả làng, cả phố trở thành một sân khấu chung. Chiếc bánh vì thế không chỉ là món ăn, mà là trung tâm của ký ức cộng đồng - một “tấm vé” đưa người lớn trở về tuổi thơ, nhắc họ nhớ lại những mùa Trung thu cũ.

Nhật Bản: Tsukimi Dango và khoảnh khắc tĩnh lặng

Ở Nhật, đêm rằm tháng Tám là thời khắc để ngắm trăng, gọi là Tsukimi. Người Nhật không có mooncake, nhưng họ có Tsukimi Dango - những viên bánh gạo trắng, nhỏ, tròn như mặt trăng. Dango được xếp thành tháp, thường là 15 viên, tượng trưng cho ngày rằm tháng Tám.

Tsukimi Dango không cầu kỳ về nhân, không trứng muối, không hạt sen - chỉ là gạo nếp dẻo được nặn tròn, hấp chín, để nguội. Chính sự giản dị này lại làm nổi bật triết lý “wabi-sabi” - tìm thấy vẻ đẹp trong sự tối giản, thanh tịnh.

Để chuẩn bị cho nghi thức ngắm trăng, người Nhật bày dango trên hiên nhà, cắm thêm vài nhánh cỏ pampas, thắp một cây đèn nhỏ. Họ ngồi yên, nhìn trăng tròn soi sáng, nhấp chén sake, cảm nhận sự chuyển mùa, biết ơn mùa màng bội thu.

Sự giản dị của Dango còn có một kết nối sâu sắc với huyền thoại. Nếu người Việt nhìn thấy chú Cuội, thì người Nhật lại tin rằng trên cung trăng có một chú Thỏ ngọc đang cần mẫn giã bánh mochi (một loại bánh gạo tương tự Dango).

Vì vậy, việc ăn những viên bánh gạo tròn đầy trong đêm Tsukimi không chỉ là thưởng thức món ăn, mà còn là một hành động mang tính biểu tượng, kết nối người trần gian với sinh vật thần thoại trên cung trăng. Mỗi viên dango như một mảnh trăng rơi xuống từ chiếc cối của Thỏ ngọc.

Ăn một viên dango là ăn một khoảnh khắc. Khoảnh khắc tĩnh lặng, hòa hợp giữa người và thiên nhiên, giữa con người và vũ trụ.

Hàn Quốc: Songpyeon và niềm vui tập thể

Ở Seoul, Chuseok - Tết Trung thu Hàn Quốc - là dịp đại lễ, kéo dài ba ngày. Trước đêm Chuseok, các gia đình tụ tập nặn Songpyeon - bánh gạo hình bán nguyệt với nhân đậu đỏ, mè, hạt dẻ. Người Hàn tin rằng: ai nặn được Songpyeon đẹp thì sau này sẽ sinh con xinh xắn.

Bánh Songpyeon có hình bán nguyệt vì người Hàn có câu chuyện rằng hình bán nguyệt tượng trưng cho tương lai tươi sáng và sự viên mãn dần dần (trăng khuyết rồi sẽ tròn), trong khi hình tròn viên mãn lại gợi đến sự bắt đầu suy tàn. Đây là một triết lý thú vị đằng sau hình dáng của chiếc bánh.

Khi làm bánh cả nhà quây quần bên bàn bột, tay nhồi, tay nặn, tay cười. Tiếng trẻ con ríu rít, tiếng bà chỉ dẫn cách gói bánh, tiếng nồi hấp sôi ùng ục. Khi bánh chín, cả nhà cùng bày lên mâm cúng tổ tiên, rồi cùng ăn trong tiếng chuyện trò rộn rã. Songpyeon vì thế không chỉ là món ăn, mà là bài học gia đình, nơi những giá trị truyền thống được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Một chi tiết rất đặc trưng của bánh Songpyeon là chúng thường được hấp trên một lớp lá thông tươi. Điều này không chỉ giúp bánh không bị dính mà còn tạo ra một hương thơm thanh mát rất riêng. Tên gọi "Songpyeon" (송편) cũng có chữ "Song" (송) nghĩa là "cây thông".

Singapore, Malaysia: Hội chợ ẩm thực thu nhỏ

Tại Singapore, khi mùa Trung thu đến, các trung tâm thương mại biến thành hội chợ bánh. Hàng chục gian hàng bày bán mooncake: từ loại truyền thống nhân sen, nhân đậu xanh, đến “snowskin” vỏ lạnh, mềm mịn, màu pastel. Có loại nhân chocolate, nhân matcha, nhân sầu riêng, thậm chí cả nhân cocktail.

Trong vô vàn hương vị sáng tạo, không gì có thể sánh được với sức hút của bánh nhân sầu riêng Musang King. Đây không chỉ là một loại nhân bánh, mà là một 'tuyên ngôn' về sự xa xỉ. Với lớp nhân làm từ thịt sầu riêng Musang King nguyên chất - loại sầu riêng đắt đỏ và được săn lùng bậc nhất - những chiếc bánh này thường có giá rất cao và trở thành món quà biếu đẳng cấp, thể hiện sự sành điệu của cả người tặng và người nhận.

Minh chứng rõ nét nhất cho sự đa văn hóa là sự ra đời và phổ biến của bánh Trung thu Halal. Để phục vụ cộng đồng người Hồi giáo chiếm đa số ở Malaysia và một phần không nhỏ ở Singapore, các nhà sản xuất đã thay thế mỡ lợn (thành phần truyền thống trong vỏ bánh nướng) bằng dầu thực vật và đảm bảo toàn bộ nguyên liệu, quy trình sản xuất tuân thủ nghiêm ngặt luật Hồi giáo.

Nhờ đó, chiếc bánh Trung thu đã vượt ra khỏi ranh giới của cộng đồng người Hoa để trở thành món ăn được cả người Mã Lai và các cộng đồng khác yêu thích, thực sự trở thành di sản chung của quốc gia. Sự đa dạng này phản ánh bản sắc đa văn hóa của Singapore và Malaysia, nơi cộng đồng Hoa kiều, Mã Lai, Ấn Độ cùng chung sống.

Còn tại các khách sạn 5 sao tung ra hộp bánh sang trọng, thiết kế như tác phẩm nghệ thuật. Người ta không chỉ mua để ăn mà còn để tặng, để khoe, để chụp ảnh đăng mạng. Ở đây, chiếc bánh đã vượt ra khỏi vai trò ẩm thực, trở thành một phần của “lifestyle” – lối sống hiện đại, nơi việc chọn bánh cũng là cách thể hiện gu thẩm mỹ và vị thế xã hội.

Một vầng trăng - muôn sắc bánh Trung thu

Sau chuyến hành trình vòng quanh châu Á, ta nhận ra: mỗi chiếc bánh là một câu chuyện. Trung Quốc kể chuyện Hằng Nga và khởi nghĩa, Việt Nam kể chuyện tuổi thơ và mâm cỗ đoàn viên, Nhật Bản kể chuyện thiên nhiên tĩnh lặng, Hàn Quốc kể chuyện gia đình cùng nhau nặn bánh, Singapore kể chuyện hội nhập và sáng tạo.

Khác nhau về hình dáng, nguyên liệu, cách thưởng thức nhưng giống nhau ở một điểm: Tất cả đều quay quanh vầng trăng. Trăng tròn như nhắc nhở con người về vòng quay của mùa màng, của thời gian, và về nhu cầu sâu xa nhất: được sum họp, được chia sẻ.

Nếu có một “hội nghị bánh trăng” ở châu Á, hẳn sẽ thật náo nhiệt. Mooncake Quảng Đông, bánh nướng Việt Nam, dango Nhật, songpyeon Hàn, snowskin Singapore cùng tụ họp. Mọi người ăn no, cười rộn rã, và trên cao kia, mặt trăng mỉm cười như bà chủ tiệc, chứng kiến bữa tiệc văn hóa không biên giới.

Đón đọc Bài 8. Bánh Trung thu 4.0: Khi trà sen gặp blockchain, khuôn gỗ lên sóng TikTok