Xóa bỏ độc quyền vàng miếng: Lối ra ‘thị trường hóa’ có kiểm soát?

Sáng nay (5/6), giá vàng thế giới giao ngay chạm mức gần 3.373 USD/ounce, tương đương khoảng 104 triệu đồng/lượng, đã bảo gồm thuế, phí. Trong nước, giá vàng miếng SJC ở mức 114,9 - 117,2 triệu đồng/lượng (mua vào - bán ra).

Có thể thấy, mức chênh lệch giá vàng trong nước - thế giới lên tới gần 11 - 13 triệu đồng/lượng. Đó là một trong nhiều hạn chế lớn mà thị trường vàng đã bộc lộ trong thời gian qua.

Nhiều bất hợp lý trên thị trường vàng

Tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương hồi cuối tháng 5, Tổng Bí thư Tô Lâm đã thẳng thắn chỉ ra thị trường vàng đang được quản lý kém linh hoạt, không phù hợp với diễn biến cung cầu chung trên thị trường thế giới.

Điều này gây hệ lụy cho nền kinh tế như tình trạng buôn lậu vàng, chảy máu ngoại tệ ra nước ngoài; tình trạng độc quyền trên thị trường không kích thích cạnh tranh và thúc đẩy hoạt động kinh doanh vàng lành mạnh.

Cơ chế, chính sách quản lý vàng cũng được đánh giá chưa tạo được động lực để huy động các nguồn lực nhàn rỗi trong dân cho phát triển kinh tế - xã hội. Phương thức quản lý chủ yếu vẫn theo cách truyền thống, chậm được đổi mới, thiếu những hình thức kinh doanh hiện đại, bắt kịp xu hướng của thế giới.

Trước tình hình đó, Tổng Bí thư yêu cầu hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, nhanh chóng sửa đổi Nghị định 24/2012 theo hướng thị trường hóa có lộ trình và có kiểm soát chặt chẽ; tạo sự kết nối hiệu quả hơn giữa thị trường vàng trong nước và thị trường quốc tế.

Một trong những chỉ đạo quan trọng là xóa bỏ thế độc quyền Nhà nước về thương hiệu vàng miếng một cách có kiểm soát, cấp phép cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia sản xuất vàng miếng, mở rộng quyền nhập khẩu có kiểm soát.

Bình luận với người viết về nội dung này, TS. Nguyễn Tuấn Anh, Giảng viên khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam cho rằng, thay vì độc quyền thương hiệu SJC, nhà nước có thể cấp phép cho một vài doanh nghiệp lớn, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe như vốn tối thiểu, công nghệ hiện đại và kinh nghiệm thị trường.

Ông Tuấn Anh cũng ủng hộ việc cho phép nhiều doanh nghiệp nhập khẩu vàng, giúp tăng nguồn cung, thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế, đồng thời thúc đẩy tính cạnh tranh trên thị trường.

“Thị trường hoá” vàng miếng thế nào?

Vừa qua, Ngân hàng Nhà nước công bố kết quả thanh tra với 6 đơn vị kinh doanh vàng lớn trên thị trường gồm Công ty Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC), Tập đoàn Vàng bạc đá quý DOJI, Công ty Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ), Bảo Tín Minh Châu, Ngân hàng Tiên Phong (TPBank) và Ngân hàng Xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank).

Tại đây chỉ ra những vi phạm về quy định phòng chống rửa tiền; về chứng từ, kế toán và thuế; hoặc có dấu hiệu đưa thông tin nhầm lẫn về sản phẩm nhằm thu hút khách hàng, cạnh tranh không lành mạnh; tổng giám đốc tự ý quyết định giá mà không có căn cứ minh bạch…

Những vi phạm này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải cải cách cơ chế quản lý thị trường vàng, đặt “kiểm soát” song hành với “tự do hóa”: từ việc xóa bỏ độc quyền, cấp phép nhập khẩu – sản xuất vàng miếng theo chuẩn mới, đến việc đưa vàng vào giao dịch công khai trên sàn, xây dựng hệ thống giám sát độc lập và hiện đại như đề xuất của nhiều chuyên gia.

Để tránh những tác động tiêu cực đến dự trữ ngoại hối và sự ổn định của thị trường nội địa khi mở rộng có kiểm soát nhập khẩu vàng và sản xuất vàng miếng, TS. Nguyễn Tuấn Anh cho rằng cần đưa ra các tiêu chuẩn nghiêm ngặt, chỉ cấp phép cho các doanh nghiệp nhập khẩu cho doanh nghiệp có vốn điều lệ đủ lớn, kinh nghiệm lâu năm trong ngành kim loại quý và hệ thống phân phối minh bạch.

Bên cạnh đó, cần cấp hạn ngạch hàng năm tương đương nhu cầu nội địa để kiểm soát dòng ngoại tệ, tránh lạm phát giá vàng.

“Các doanh nghiệp nhập khẩu cũng cần công khai thông tin về khối lượng, giá nhập khẩu và phân phối vàng trên một hệ thống giám sát do Ngân hàng Nhà nước quản lý”, chuyên gia gợi ý.

Đưa vàng vào sàn hàng hóa hoặc sàn vàng chuyên biệt, với yêu cầu công khai giá và khối lượng giao dịch cũng là một giải pháp để tăng tính minh bạch và giảm thiểu thao túng thị trường.

Để ngăn chặn đầu cơ, theo chuyên gia, cần giới hạn khối lượng giao dịch vàng miếng mỗi ngày, áp thuế giá trị gia tăng (VAT) cho giao dịch vàng miếng; việc ứng dụng công nghệ blockchain để theo dõi nguồn gốc và lưu thông vàng…

“Với những biện pháp này, thị trường vàng Việt Nam có thể đạt được sự cân bằng giữa tự do hóa và kiểm soát, vừa thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, vừa bảo vệ nền kinh tế khỏi những biến động không mong muốn”, chuyên gia nhận định.