Tung tiếp lá bài pin lithium, Trung Quốc siết chặt 'mạch máu' năng lượng Mỹ

Sau đòn đáp trả bằng đất hiếm, Trung Quốc vừa tung ra chiến lược mới, mạnh mẽ và có sức ảnh hưởng sâu rộng hơn, pin lithium-ion cao cấp. Bằng việc công bố một loạt biện pháp kiểm soát xuất khẩu chặt chẽ có hiệu lực từ tháng 11, Bắc Kinh đang gửi đi thông điệp rõ ràng, cuộc chiến thương mại đã bước sang giai đoạn mới, Trung Quốc không còn ở thế phòng thủ bị động mà đã chủ động sử dụng chính vị thế thống trị chuỗi cung ứng của mình để định hình lại luật chơi.

Kiểm soát chặt chẽ

Trong động thái được tính toán kỹ lưỡng, Bộ Thương mại và Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã liên tiếp ra thông báo về việc kiểm soát xuất khẩu một loạt các mặt hàng chiến lược, bao gồm vật liệu siêu cứng, đất hiếm và đặc biệt là các sản phẩm liên quan đến pin lithium và vật liệu cực âm graphite nhân tạo.

Theo đó, kể từ ngày 8/11, các doanh nghiệp muốn xuất khẩu các loại pin lithium-ion cỡ lớn, vật liệu cực dương và cực âm quan trọng cùng các thiết bị và công nghệ sản xuất liên quan sẽ phải xin giấy phép từ chính phủ. Cơ chế này về cơ bản cho phép Bắc Kinh toàn quyền quyết định ai sẽ được mua, mua bao nhiêu và khi nào, biến một sản phẩm thương mại thành công cụ địa chính trị đầy quyền lực. Như Bloomberg nhận định, sau đất hiếm, Trung Quốc đã tìm thấy "con bài thương lượng" mới và lần này nó còn nguy hiểm hơn.

Matthew Hales, nhà phân tích chuyên về thương mại và chuỗi cung ứng tại Bloomberg New Energy Finance (BNEF), cho biết: "Mặc dù điều này không ảnh hưởng đến cả loạt ngành công nghiệp rộng lớn như các biện pháp kiểm soát xuất khẩu khác của Trung Quốc, nhưng vị thế thống trị của họ trong chuỗi cung ứng pin có nghĩa là họ có thể gây ra áp lực rất lớn, và các doanh nghiệp Mỹ sẽ sớm cảm nhận được điều đó".

Nền kinh tế số và lưới điện Mỹ trước nguy cơ tê liệt

Tại sao pin lithium lại là thứ vũ khí hiệu quả đến vậy? Câu trả lời nằm ở hai xu hướng đang định hình tương lai của nước Mỹ, cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo (AI) và quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch.

Cả hai lĩnh vực này đều cực kỳ khát năng lượng. Theo báo cáo từ Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Berkeley, lượng điện tiêu thụ của các trung tâm dữ liệu AI tại Mỹ đã tăng gấp đôi chỉ trong 6 năm và dự kiến sẽ tăng gấp ba vào năm 2028. Emily Kilcrease, Giám đốc Chương trình Năng lượng, Kinh tế và An ninh tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới chỉ ra điểm yếu chí mạng: "Nhu cầu năng lượng cũng là yếu tố hạn chế đối với cơ sở hạ tầng trung tâm dữ liệu AI của Mỹ".

Đây là lúc các hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS) quy mô lớn phát huy vai trò. Chúng hoạt động như những cục pin dự phòng khổng lồ, lưu trữ năng lượng tái tạo (mặt trời, gió) khi dư thừa và giải phóng nó khi nhu cầu tăng cao, giúp ổn định lưới điện và ngăn ngừa mất điện. Nhu cầu này đang bùng nổ tại Mỹ, từ con số gần như bằng không một thập kỷ trước, công suất lắp đặt pin đã vọt lên 26 gigawatt vào năm 2024 và dự kiến sẽ bổ sung thêm 136 gigawatt trong thập kỷ tới. Đây chính là "gót chân Achilles" của Washington. Theo Bloomberg, khoảng 65% pin lithium-ion quy mô lưới điện mà Mỹ nhập khẩu trong năm nay đến từ Trung Quốc.

Vị thế độc tôn của Trung Quốc

Sự phụ thuộc của Mỹ không chỉ dừng lại ở sản phẩm pin hoàn chỉnh. Trung Quốc đang nắm giữ gần như toàn bộ các khâu quan trọng nhất của chuỗi cung ứng. Dữ liệu từ BNEF cho thấy Bắc Kinh kiểm soát khoảng 96% công suất sản xuất vật liệu cực âm (anode) và 85% công suất sản xuất vật liệu cực dương (cathode) trên toàn cầu.

Điều này có nghĩa là, ngay cả khi Mỹ nỗ lực xây dựng các nhà máy sản xuất pin trong nước theo "Đạo luật Giảm lạm phát", họ vẫn sẽ phải phụ thuộc vào nguồn cung nguyên liệu thô và các thành phần đã qua chế biến từ Trung Quốc. Cory Combs, nhà nghiên cứu về khoáng sản quan trọng và chuỗi cung ứng tại công ty tư vấn Trivium China gọi việc Bắc Kinh đưa các thành phần này vào danh sách kiểm soát là sự leo thang đáng kể. Ngay cả các nhà máy pin mới được xây dựng ở Đông Nam Á, vốn được xem là giải pháp thay thế, cũng sẽ bị ảnh hưởng nặng nề.

Celina Mikolajczak, giám đốc điều hành trong ngành pin từng phụ trách sản xuất pin tại siêu nhà máy ở Nevada của Tesla và Panasonic, nói: "Nhiều nhà máy pin mới được xây dựng ở Đông Nam Á sẽ bị ảnh hưởng vì điều này liên quan đến nguồn cung nguyên liệu thô của họ".

Phản ứng từ Phố Wall

Ngay sau thông báo của Trung Quốc, thị trường đã lập tức phản ứng. Cổ phiếu của công ty pin Mỹ Fluence Energy đã lao dốc hơn 12%, trong khi gã khổng lồ xe điện Tesla vốn cũng phụ thuộc vào chuỗi cung ứng từ Trung Quốc mất 5% giá trị.

Các CEO trong ngành không giấu được sự lo ngại. Dennis Phares, Giám đốc điều hành của nhà sản xuất pin Dragonfly Energy có nhà máy lắp ráp tại Nevada thừa nhận động thái này "thêm một lớp phức tạp vào chuỗi cung ứng toàn cầu vốn đã căng thẳng" và nhấn mạnh sự cấp bách của việc đẩy nhanh sự đổi mới trong nước. Lời kêu gọi giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết nhưng ai cũng hiểu rằng đây là quá trình tốn kém và mất nhiều năm nếu không muốn nói là cả thập kỷ.

Giới phân tích cho rằng, hành động của Bắc Kinh mang ý nghĩa sâu xa hơn một đòn trả đũa thương mại đơn thuần. Đây là chiến lược dài hạn nhằm bảo vệ vị thế dẫn đầu công nghệ của mình. Ilaria Mazzocco, nhà nghiên cứu cấp cao chuyên về ngành công nghiệp năng lượng sạch của Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nhận định: "Trung Quốc cho thấy rất rõ rằng họ không muốn tiết lộ các công nghệ cốt lõi. Họ thực sự muốn trở thành lực lượng thống trị trong ngành này trong nhiều thập kỷ tới".

Đối mặt với các biện pháp trừng phạt của Mỹ, Trung Quốc đã học được cách sử dụng chính những công cụ và ngôn ngữ của đối thủ. Họ viện dẫn "an ninh quốc gia" và "nghĩa vụ quốc tế", khẳng định các mặt hàng bị kiểm soát có thuộc tính "lưỡng dụng quân sự - dân sự", những lý do mà Washington thường xuyên sử dụng.

Dù người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố các biện pháp không nhắm vào bất kỳ quốc gia cụ thể nào và các đơn hàng hợp pháp sẽ được cấp phép, thông điệp ngầm vẫn rất rõ ràng, Washington sẽ phải cân nhắc lại các hành động của mình nếu không muốn đối mặt với sự gián đoạn nghiêm trọng trong các lĩnh vực kinh tế quan trọng nhất của mình.