Thuốc lá điện tử đang tạo ra một thế hệ nghiện nicotine mới

"Rất đau lòng, khi trước đây chưa lâu, ngày nào trung tâm cũng tiếp nhận bệnh nhân ngộ độc thuốc lá điện tử, trong đó rất nhiều là học sinh, thanh thiếu niên. Các em đến viện trong tình trạng co giật, vật vã, ảo giác, hôn mê, tổn thương não, thậm chí liệt nửa người – chỉ vì một rít một hơi thuốc lá điện tử tưởng như vô hại", TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ.

Một nam thanh niên 23 tuổi, quê Thường Tín, Hà Nội, được đưa đến trong tình trạng sùi bọt mép, co giật dữ dội sau khi thử một loại thuốc lá điện tử pha thêm hương liệu mới. Kết quả xét nghiệm cho thấy trong mẫu thuốc có chứa chất ma túy cần sa tổng hợp ADB-Butinaca – một chất kích thích cực mạnh, thường gây ảo giác, rối loạn hành vi và tổn thương thần kinh lâu dài.

Một bệnh nhân khác, nam 29 tuổi ở Đông Anh, có tiền sử hút thuốc lá điện tử nhiều năm, nhập viện trong tình trạng run rẩy, co cứng tay chân, không tự điều khiển được hành vi. Chẩn đoán cho thấy tổn thương thần kinh do phơi nhiễm dài ngày với nicotine và chất phụ gia hóa học từ thuốc lá điện tử.

"Người dân không hiểu rằng nicotine thực chất là một loại chất độc, từng được sử dụng trong thuốc trừ sâu. Do độc tính cao nên đã bị cấm tại nhiều quốc gia và Việt Nam cũng đã cấm sử dụng. Ấy vậy mà chất này lại đang được sử dụng phổ biến trong thuốc lá mới, để đưa thẳng vào cơ thể người", TS Nguyên nhấn mạnh.

Theo vị chuyên gia này, nicotine là nguyên nhân gây nghiện hàng đầu, giữ chân người dùng không thoát ra được. Chất này gây hại cho tim mạch, phổi, thần kinh, thị giác, thận, hệ nội tiết và cả sức khỏe sinh sản. Ở nam giới, nicotine làm giảm chất lượng tinh trùng, rối loạn cương dương; ở nữ giới, gây rối loạn nội tiết, ảnh hưởng khả năng sinh sản, tăng nguy cơ thai lưu và dị tật thai.

Không chỉ có nicotine, thuốc lá điện tử còn chứa hàng nghìn hương liệu hóa học – nhiều chất trong số đó được chứng minh có khả năng gây ung thư, tổn thương phổi, suy giảm miễn dịch, tăng nguy cơ đột quỵ, tiểu đường, và phá hủy DNA tế bào.

Đáng sợ hơn cả, thuốc lá điện tử đã trở thành nơi "trú ẩn hoàn hảo" cho các loại ma túy tổng hợp thế hệ mới. Từ cần sa tổng hợp đến các chất kích thích cực mạnh, những hóa chất này len lỏi vào các ống tinh dầu dưới nhãn mác sặc sỡ, thu hút giới trẻ.

"Chúng tôi đã phát hiện hàng trăm hóa chất ma túy khác nhau trộn lẫn trong các mẫu thuốc lá điện tử. Đây là điều cực kỳ nguy hiểm vì rất khó phát hiện bằng xét nghiệm thông thường. Người sử dụng không hề hay biết mình đang hút ma túy", TS Nguyên cảnh báo.

Một trong những điều khiến bác sĩ Nguyên lo lắng nhất chính là tốc độ lây lan khủng khiếp của thuốc lá điện tử trong giới trẻ. Trước đây, học sinh tiểu học, trung học ít hút thuốc lá truyền thống, nhưng nay với vỏ bọc “sành điệu” và hương thơm ngọt ngào, thuốc lá điện tử đã len lỏi vào tận trường học.

“Chúng tôi ghi nhận, chỉ trong vòng một năm, số ca ngộ độc thuốc lá điện tử vào viện tăng theo cấp số nhân. Năm ngoái, ngày nào cũng có bệnh nhân. Còn năm nay, sau khi có nghị quyết cấm, mỗi tháng chỉ còn lác đác một ca. Rõ ràng hiệu quả đã có, vấn đề là phải triển khai cho dứt điểm”, ông nói.

Không chỉ đơn thuần là độc hại, thuốc lá điện tử còn âm thầm tạo ra một thế hệ nghiện nicotine mới, khó bỏ, kéo dài suốt đời.

Sợ "ăn bẩn" nhưng lại hút thẳng chất độc vào người

“Chấp nhận thuốc lá cũ, thuốc lá mới tồn tại chẳng khác nào tự nguyện mang ống khói nhà máy về nhà để hít. Chúng ta lo lắng đủ thứ – an toàn thực phẩm, ô nhiễm không khí – mà lại thản nhiên hút hỗn hợp chất độc và ma túy vào người. Thật là nghịch lý!”, bác sĩ Nguyên bức xúc.

Theo TS Nguyên, cái khó nhất trong cuộc chiến này lại không nằm ở người dân mà chính là ở phía cơ quan quản lý: "Quốc hội đã có nghị quyết, Bộ Y tế đã họp bàn nhiều lần để cụ thể hóa lệnh cấm, nhưng việc triển khai còn chậm".

Thuốc lá điện tử là những hóa chất liên tục thay đổi, đổi mới liên tục, hàng nghìn hóa chất không thể kiểm soát nổi. Nhiều quốc gia đã mạnh tay xử lý như Thái Lan, Singapore, Lào, Campuchia – thậm chí Campuchia còn tuyên bố quốc gia không chào đón thuốc lá điện tử. Trung Quốc đã cấm tất cả các loại hương liệu. Mỹ - đất nước với đầy đủ công nghệ xét nghiệm, vẫn phải cấm hương liệu vì không thể kiểm soát nổi.

"Chúng ta không được chậm chân nữa. Đây không chỉ là vấn đề y tế mà là một cuộc chiến giữ gìn giống nòi, là giặc nội xâm, là ma túy trá hình, là hiểm họa dài hạn về sức khỏe cộng đồng", TS Nguyên nêu quan điểm.

Hiện nay, đã có 32 quốc gia cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử, 79 quốc gia quản lý rất chặt và 16 quốc gia cấm thuốc lá nung nóng. Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc.

TS Nguyên đề nghị cần khẩn trương ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể. Đồng thời, phải kiểm soát đầu vào, theo dõi cá nhân có dấu hiệu nghiện bằng hệ thống dữ liệu quốc gia. Việc phát hiện ca nghiện mới cần điều tra nguyên nhân, xử lý cả người mời sử dụng, coi như hành vi gây hại đến sức khỏe người khác.

"Thuốc lá, nhất là thuốc lá điện tử, là sản phẩm không nên tồn tại trong xã hội hiện đại. Chúng ta đang lao vào thứ giống như ôm ống khói nhà máy, tự đầu độc chính mình và con cháu mình. Chặn đứng thuốc lá điện tử là thành tựu vì sức khỏe giống nòi, là dấu mốc lưu danh thiên cổ", ông nói.

Theo chuyên gia này, thuốc lá truyền thống với khoảng 3.000 năm tồn tại đã gây ra rất nhiều hệ lụy cho sức khỏe mà Chính phủ, Bộ Y tế đang nỗ lực tuyên truyền để giảm tỷ lệ hút thuốc.

Việc tồn tại thêm loại hình thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng lại càng gây thêm nhiều thách thức, khi chứa chất gây nghiện cao, chứa nhiều hương liệu, thậm chí bị trộn ma túy.

Phương châm hiện nay, theo ông, là không để xuất hiện người nghiện mới. “Người nghiện mới xuất hiện, phải điều tra vì sao. Ai mời người khác hút thuốc, nếu gây hại thì chẳng khác gì hành hung người khác – phải xử lý đến mức hình sự thì mới có giá trị răn đe. Chúng ta đã có dữ liệu công dân, việc kiểm soát không hề khó”, ông phân tích.

Chế tài yếu, luật chưa thành 'lá chắn'

Dù đã có chủ trương cấm thuốc lá điện tử từ đầu năm 2025, nhưng nếu không bổ sung chế tài đủ mạnh, các hành vi sử dụng, tàng trữ hay kinh doanh vẫn dễ dàng "qua mặt" pháp luật.

Đồng quan điểm với TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, luật sư Nguyễn Huy Thắng – Trưởng Văn phòng Luật sư Huy Thắng cảnh báo cần sớm sửa đổi Nghị định 117 theo hướng nâng mức phạt và bổ sung quy định xử lý nghiêm mọi hành vi liên quan. Nếu không, thuốc lá điện tử sẽ tiếp tục len lỏi trong giới trẻ, đe dọa sức khỏe cộng đồng.

Thực tế, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên Việt Nam đang ở mức đáng báo động: từ 7,3% đến 8,1% trong nhóm tuổi 13–15, theo các nghiên cứu gần đây.

Nghị quyết 173 ra đời là bước tiến quan trọng, thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc bảo vệ thế hệ trẻ. Tuy nhiên, khoảng trống pháp lý – cụ thể là chưa có chế tài xử lý hành vi sử dụng thuốc lá điện tử đang khiến chủ trương này chưa phát huy hiệu quả.

Các cơ quan chức năng hiện chưa đủ công cụ pháp lý để xử lý kịp thời vi phạm, khiến việc răn đe và truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng còn nhiều hạn chế. Trong khi đó, mức phạt hiện hành theo Nghị định 117/2020/NĐ-CP lại quá nhẹ, chưa đủ sức nặng.

Khoảng trống này không chỉ cản trở việc thực thi Nghị quyết 173 mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng trong chương trình “Sức khỏe Việt Nam” do Chính phủ triển khai. Song song với việc hoàn thiện pháp lý, công tác tuyên truyền về tác hại của thuốc lá điện tử cũng cần được đẩy mạnh và duy trì thường xuyên.

×