Start up AI Trung Quốc 'thua đau' Mỹ dù lượng người dùng khổng lồ

Trong cuộc đua Trí tuệ Nhân tạo (AI) toàn cầu, Trung Quốc luôn tự hào về vũ khí tối thượng, đó là thị trường nội địa khổng lồ với hơn 500 triệu người dùng AI tạo sinh. Đó lẽ ra phải là bệ phóng không gì sánh bằng. Nhưng báo cáo gần đây đã phơi bày một nghịch lý cay đắng, những gã khổng lồ về lượng người dùng này lại chỉ là những chú lùn trên bản đồ doanh thu toàn cầu. Họ đang mắc kẹt trong ảo ảnh nguy hiểm, nơi lưu lượng truy cập khổng lồ không thể chuyển hóa thành tiền, đẩy cả hệ sinh thái vào nguy cơ tụt hậu không thể cứu vãn.

Ảo ảnh về lượng người dùng

Những con số không biết nói dối, chúng chỉ rõ sự tương phản. Trong một báo cáo được công bố chung bởi Uni-Research và công ty tư vấn TechBuzzChina của Mỹ, tính đến tháng 8/2025, chỉ có 4 nhà phát triển Trung Quốc lọt vào top 100 ứng dụng AI tư nhân hàng đầu thế giới về doanh số hàng năm. Bốn cái tên này gồm Glority, ứng dụng ghi nhớ giọng nói Plaud, ByteDance Ltd. và nền tảng giáo dục Zuoyebang, cộng gộp lại có tổng doanh số hàng năm khoảng 447 triệu USD, chỉ chiếm 1,23% trong thị trường có giá trị 36,4 tỷ USD. Ngược lại, các công ty Mỹ OpenAI và Anthropic đã ghi nhận doanh thu lần lượt là 17 tỷ USD và 7 tỷ USD, cho thấy khoảng cách chênh lệch áp đảo. Nói cách khác, trong khi OpenAI và Anthropic của Mỹ đang tắm trong biển tiền thì 4 startup AI hàng đầu của Trung Quốc cộng lại chỉ kiếm được số lẻ nhỏ bé.

Ngay cả công ty thành công nhất, Glority với ứng dụng nhận dạng thực vật PictureThis, cũng chỉ đứng ở vị trí thứ 20. Sự chênh lệch này chẳng khác nào vực thẳm. Nó cho thấy sự thật phũ phàng, việc có hàng trăm triệu người dùng không đồng nghĩa với việc bạn có mô hình kinh doanh bền vững. Lượng người dùng khổng lồ của Trung Quốc hóa ra lại chỉ là một hư danh, náo nhiệt nhưng không sinh ra lợi nhuận.

Cái bẫy tư duy ngắn hạn

Tại sao bi kịch này lại xảy ra? Rui Ma, người sáng lập TechBuzzChina đã chỉ ra căn bệnh cốt lõi, tư duy kinh doanh sai lầm và mang tính cấu trúc. Thay vì xây dựng các sản phẩm đột phá để chinh phục người tiêu dùng toàn cầu, rất nhiều startup AI Trung Quốc lại chọn con đường dễ dàng hơn trong ngắn hạn, làm các dự án cho chính phủ và các cơ quan nhà nước. Mô hình này giúp họ có doanh thu nhanh chóng, nhưng lại là cái bẫy cực nguy hiểm. Nó không buộc họ phải tạo ra những sản phẩm thực sự cạnh tranh, không giúp họ xây dựng được một thương hiệu toàn cầu, quan trọng nhất, không tạo ra được dòng doanh thu bền vững dựa trên đăng ký trả phí, mô hình đã giúp các công ty Mỹ trở nên hùng mạnh.

Khi muốn vươn ra biển lớn, họ lại đối mặt với một bức tường cao vút khác, nguồn vốn. Việc chinh phục thị trường nước ngoài đòi hỏi những khoản đầu tư khổng lồ cho marketing và bản địa hóa, nhưng việc huy động vốn cho các startup phần mềm tại Trung Quốc giờ đây lại cực kỳ khó khăn. 19 trong số 23 ứng dụng AI hàng đầu của Trung Quốc kiếm được phần lớn doanh thu từ nước ngoài, cho thấy tiềm năng thực sự nằm ở bên ngoài biên giới, nhưng con đường đến đó lại đầy chông gai.

Bị kẹp giữa thị trường nội địa khó kiếm tiền và môi trường đầu tư ngày càng khắc nghiệt, cùng với những hạn chế công nghệ ngày càng siết chặt từ Mỹ, các startup AI Trung Quốc đang phải đưa ra lựa chọn đau đớn, rời bỏ quê hương. Những cái tên đình đám như HeyGen (AI tạo video) và Manus (tác tử AI - các hệ thống thông minh tự động, chúng thực hiện các tác vụ cụ thể mà không cần sự can thiệp của con người) đã phải thành lập pháp nhân tại Mỹ để có thể tồn tại và cạnh tranh.

Đây là cuộc di cư vì sự sống còn. Thẳng thắn mà nói, các nhà đầu tư Trung Quốc đã mất niềm tin vào phần mềm AI. Dòng vốn thông minh giờ đây đang chảy vào những thứ hữu hình hơn, những lĩnh vực mà Trung Quốc xem là sống còn về mặt chiến lược như robot, phần cứng và đặc biệt là chất bán dẫn. Sự dịch chuyển này tuy hợp lý về mặt vĩ mô, lại đang rút cạn oxy của các startup phần mềm, bỏ mặc họ tự bơi trong một đại dương cạnh tranh khốc liệt.

Điểm yếu của startup AI Trung Quốc

Nỗi đau của các startup AI Trung Quốc là bi kịch của việc nhầm lẫn giữa bản demo công nghệ ấn tượng và sản phẩm dính (sản phẩm kỹ thuật số có "độ dính" cao, giữ chân người dùng thường xuyên) thực thụ. Rất nhiều công ty Trung Quốc có thể tạo ra những mô hình AI có khả năng kỹ thuật đáng nể, đủ để thắng thầu các dự án của chính phủ. Nhưng một sản phẩm để bán cho chính phủ và một sản phẩm để hàng triệu người dùng toàn cầu sẵn sàng móc ví trả tiền hàng tháng hoàn toàn khác nhau.

Sản phẩm cho chính phủ thường ưu tiên tính năng và chỉ số kỹ thuật. Trong khi đó, sản phẩm dính cho người tiêu dùng đòi hỏi sự thấu hiểu sâu sắc về trải nghiệm (UX), một mô hình giá trị rõ ràng và khả năng tích hợp liền mạch vào quy trình làm việc hoặc đời sống hàng ngày của họ. Các công ty Mỹ như OpenAI không chỉ bán mô hình AI, họ bán nền tảng (API) và công cụ (ChatGPT Plus) giúp giải quyết các vấn đề thực tế. Họ đã tìm thấy sự phù hợp giữa sản phẩm và thị trường trên quy mô toàn cầu.

Các công ty Trung Quốc, vốn tập trung vào thị trường nội địa và các hợp đồng ngắn hạn, không có đủ áp lực và động lực để rèn giũa sản phẩm của mình cho cuộc chiến toàn cầu. Họ có công nghệ, nhưng họ thiếu văn hóa sản phẩm. Khi dòng vốn đầu tư cạn kiệt, họ không còn thời gian để sửa chữa sai lầm. Nếu không có sự thay đổi triệt để trong tư duy, từ làm dự án sang xây dựng sản phẩm, khoảng cách này sẽ chỉ ngày càng lớn hơn.

Bức tranh ảm đạm của các startup phần mềm AI Trung Quốc lại là hệ quả logic gần như tất yếu của chiến lược kinh tế vĩ mô và bối cảnh địa chính trị hiện tại. Dưới áp lực trừng phạt công nghệ từ Mỹ, đặc biệt là trong lĩnh vực chip bán dẫn, ưu tiên hàng đầu của Bắc Kinh đã thay đổi. Giấc mơ không còn là tạo ra một TikTok tiếp theo, mà là xây dựng ngành công nghiệp bán dẫn tự chủ để không bị bóp nghẹt.

Do đó, dòng vốn của nhà nước và cả các nhà đầu tư đã được định hướng có chủ đích vào công nghệ cứng điển hình như nhà máy chip, robot, phần cứng. Đây là canh bạc hợp lý về mặt an ninh quốc gia, nhưng nó lại tạo ra hiệu ứng phụ không mong muốn, bỏ rơi công nghệ mềm. Các startup phần mềm AI, vốn cần những con chip AI mạnh nhất của Mỹ để huấn luyện các mô hình tiên tiến, bỗng trở thành lĩnh vực đầu tư rủi ro và kém hấp dẫn.

Cuộc di cư của HeyGen và Manus không chỉ là câu chuyện kinh doanh, nó là chỉ báo kinh tế vĩ mô. Nó cho thấy mô hình kinh tế tuần hoàn kép của Trung Quốc đang gặp khó khăn. Khi tuần hoàn bên trong (thị trường nội địa) không thể tạo ra lợi nhuận bền vững và tuần hoàn bên ngoài (thị trường toàn cầu) ngày càng khó tiếp cận, các công ty buộc phải chọn một bên. Đối với những công ty tham vọng nhất, lựa chọn dường như đều nghiêng về đặt cược cho thị trường toàn cầu, rời bỏ quê nhà. Đây là cái giá phải trả của cuộc chiến tranh lạnh công nghệ, khi các chuỗi cung ứng chia cắt và các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo cũng đang bị phân mảnh.