Nguy cơ bị xóa sổ, ngành mía đường phải "tự lớn" để đủ sức cạnh tranh

 Những tác động “bất thuận”

Theo báo cáo của Hiệp hội Mía đường Việt Nam, hàng năm ngành mía đường sản xuất khoảng 1,5 triệu tấn đường, đảm bảo nhu cầu tiêu dùng trong nước, tham gia bình ổn thị trường giá cả trong nước. 

Tuy nhiên, niên vụ mía đường 2018/2019 là năm thứ ba liên tiếp chịu sự tác động tiêu cực của khí hậu thời tiết, giá cả, thị trường trong nước và quốc tế, nhiều nhà máy, doanh nghiệp (DN) đã thua lỗ trong niên vụ 2017/2018.

Tính đến ngày 15/3, có 36/36 nhà máy đường đã vào vụ sản xuất, ép được gần 8 triệu tấn mía, sản xuất được 750.000 tấn đường các loại. Việc tiêu thụ đường rất chậm do tồn kho từ vụ trước lớn, cộng cả tồn kho vụ trước và hiện nay khoảng 75%. Giá đường có được cải thiện nhưng vẫn ở mức thấp, giá bán phổ biến đường kính trắng RS khoảng 10.500 đồng/kg.

Nguyên nhân chủ yếu là tồn khá lớn từ trước, buôn lậu chưa giảm; đường lỏng tiếp tục nhập khẩu gia tăng. Nếu như năm 2014 nhập khẩu 46.000 tấn thì năm 2018 nhập khẩu tới 140.000 tấn, tăng gấp 3 lần... 

Thay đổi tư duy, biến bã mía thành tiền

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, tại các nước cơ cấu sản phẩm đường chỉ chiếm 60%, còn lại 40% là các sản phẩm phụ (điện, cồn, phân vi sinh...). Trong khi đó, các nhà máy Việt Nam chủ yếu làm ra sản phẩm đường nên chi phí giá thành sản xuất cao, không đủ sức cạnh tranh với đường của các nước, nhất là Thái Lan. 

Vì thế, câu chuyện cơ cấu lại công nghiệp chế biến đường theo hướng đa dạng hóa sản phẩm, hình thành chuỗi giá trị sản phẩm nhằm giảm chi phí sản xuất, hạ giá thành sản phẩm, đủ khả năng cạnh tranh đã được đặt ra với mục tiêu phấn đấu giá thành đường dưới 10.000 đồng/kg.

Theo hướng đi này, cùng với sản phẩm đường các loại (đường trắng, đường luyện, đường oganic...), thì các DN, nhà máy sẽ phát triển thêm các sản phẩm: Điện sinh khối từ bã mía; nhiên liệu sinh học (ethanol, cồn từ mật rỉ và mía); phân bón hữu cơ, vi sinh từ bã bùn. 

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường tư vấn các DN nên tận dụng bã mía để làm nấm. Đây là một hướng tiếp cận mới. Bộ trưởng dẫn chứng mô hình ở Vĩnh Phúc, làm nấm trên diện tích hơn 2.000m2, nhưng tháng nào cũng thu 400-500 triệu nấm tỏi gà. Rồi mô hình trồng nấm rơm tại Lâm Đồng, cứ 1m2 nấm rơm bằng công nghệ của Nhật Bản cho 20kg nấm, khi giá nấm lên tới 450.000 đồng/kg. 

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cũng nhấn mạnh: “Phải giảm giá thành tối đa ở tất cả các khâu, nâng cao giá trị tối đa cho các nhóm sản phẩm" và cam kết  bộ, ngành sẽ đồng hành cùng Hiệp hội, DN, thúc đẩy sản xuất giống 3 cấp để đáp ứng đủ giống cho nông dân trồng, qua đó nâng cao năng suất trồng mía của Việt Nam lên 90-100 tấn, thay vì 50-60 tấn như hiện nay... 

Bộ trưởng cũng đồng ý với đề xuất thành lập Trung tâm kiểm soát chữ đường – một cơ quan trung gian để xác định chữ đường, lấy lại niềm tin cho người trồng mía để xác định giá trị mía chính xác, thay vì mua xô, bán xô như hiện nay.

Vũ Mai