Thương mại điện tử bùng nổ đã thay đổi thói quen mua sắm của người tiêu dùng. Chỉ với một chiếc điện thoại, họ có thể đặt hàng từ thực phẩm đến đồ gia dụng, thậm chí thức đêm săn khuyến mãi. Các nền tảng số trở thành kênh phân phối quan trọng, thu hút nhiều doanh nghiệp đầu tư bài bản.

Tuy nhiên, sự tiện lợi cũng đi kèm rủi ro. Chất lượng hàng hóa không như quảng cáo, nguồn gốc không rõ ràng, giao hàng chậm trễ... là những vấn đề khiến người tiêu dùng lo ngại.

Để bảo vệ quyền lợi người mua và thúc đẩy tiêu dùng thông minh, Hội Sở hữu Trí tuệ TP HCM (IPA HCMC) và Hội Chống gian lận thương mại & hỗ trợ người tiêu dùng TP HCM (AFCA) phối hợp tổ chức chương trình "Vì người tiêu dùng Việt Nam 2025".

Nhân Ngày Quyền của Người tiêu dùng Việt Nam (15/3), phóng viên đã trao đổi với ông Vũ Văn Trung - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, cùng luật sư Hoàng Văn Hà (Công ty Luật ARC Hà Nội) để bàn về giải pháp bảo vệ người tiêu dùng trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ.

- Thưa ông Vũ Văn Trung, làm thế nào để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trước vấn nạn hàng giả và sự thiếu minh bạch trong thương mại điện tử?

Ông Vũ Văn Trung: Tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng đang ngày càng phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi người tiêu dùng. Không chỉ xuất hiện tại các thành phố lớn, chợ dân sinh, vùng sâu vùng xa, mà còn tràn lan trên các sàn thương mại điện tử. Các mặt hàng bị làm giả nhiều nhất là sản phẩm có giá trị cao, thiết bị điện tử, thực phẩm và dược phẩm.

Có ba nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này. Thứ nhất, một số doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở của thị trường để sản xuất, kinh doanh hàng giả nhằm trục lợi. Thứ hai, công tác kiểm tra, xử lý vi phạm còn nhiều bất cập, chế tài chưa đủ mạnh để răn đe. Thứ ba, người tiêu dùng chưa chủ động bảo vệ mình, thiếu thông tin về sản phẩm, chưa có sự liên kết để phản ánh và cảnh báo hàng giả.

Thương mại điện tử mang lại nhiều tiện ích nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro. Một số doanh nghiệp quảng cáo sai sự thật, giao hàng không đúng cam kết, thậm chí đóng sàn khi bị khiếu nại. Cần sự can thiệp mạnh mẽ từ cơ quan quản lý và sự chung tay của cộng đồng để đảm bảo thị trường minh bạch, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

- Làm thế nào để tăng cường tính minh bạch trong thương mại điện tử, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy thị trường phát triển bền vững, thưa ông?

Ông Vũ Văn Trung: Thiếu minh bạch trong thương mại điện tử làm suy giảm nghiêm trọng niềm tin của người tiêu dùng. Khi bị lừa đảo hoặc mua phải hàng kém chất lượng, họ có xu hướng e dè, thậm chí tẩy chay mua sắm trực tuyến. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp gian dối mà còn gây thiệt hại cho những sàn giao dịch uy tín, làm méo mó thị trường và kìm hãm sự phát triển chung.

Để nâng cao tính minh bạch, cần có các giải pháp đồng bộ. Thứ nhất, nhà nước phải ban hành cơ chế chặt chẽ, yêu cầu tất cả sàn thương mại điện tử - cả trong nước và quốc tế - tuân thủ pháp luật và chịu trách nhiệm về hoạt động của mình.

Thứ hai, các sàn cần liên kết với nhau nhằm tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch.

Thứ ba, người tiêu dùng cần chủ động phản ánh, lựa chọn những sàn uy tín để giao dịch, góp phần xây dựng một thị trường thương mại điện tử bền vững.

- Pháp luật Việt Nam hiện nay đã có những quy định nào để đảm bảo tính minh bạch trong các giao dịch thương mại điện tử? Vậy đâu là những lỗ hổng pháp luật cần khắc phục trong các giao dịch thương mại điện tử, thưa luật sư Hoàng Văn Hà?

Luật sư Hoàng Văn Hà: Để đảm bảo tính minh bạch trong thương mại điện tử, Việt Nam đã ban hành các quy định quan trọng như: Luật Giao dịch điện tử 2023 (hiệu lực từ 01/7/2024), quy định giá trị pháp lý của hợp đồng và chứng từ điện tử; Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 (hiệu lực từ 01/7/2024), yêu cầu tổ chức, cá nhân kinh doanh trên môi trường số phải minh bạch thông tin; Nghị định 85/2021/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 52/2013/NĐ-CP, quy định trách nhiệm của các sàn TMĐT trong việc cung cấp thông tin về hàng hóa, người bán; Nghị định 98/2020/NĐ-CP, đưa ra chế tài xử phạt đối với hành vi gian lận thương mại, sản xuất và buôn bán hàng giả.

Tuy nhiên, mặc dù khung pháp lý ngày càng hoàn thiện, vẫn còn một số lỗ hổng cần khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ người tiêu dùng.

Thứ nhất, chưa có quy định rõ ràng về trách nhiệm của các nền tảng xuyên biên giới như Shopee, Amazon, TikTok Shop khi hoạt động tại Việt Nam, gây khó khăn trong việc kiểm soát giao dịch.

Thứ hai, việc xử lý vi phạm còn chậm và gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là đối với các vụ gian lận trực tuyến, hàng giả, hàng nhái tràn lan trên các sàn TMĐT.

Thứ ba, cơ chế bảo vệ người tiêu dùng còn hạn chế, khiến việc truy xuất nguồn gốc người bán khi xảy ra tranh chấp trở nên khó khăn, gây bất lợi cho người mua.

Thứ tư, chưa có chế tài đủ mạnh đối với các cá nhân, tổ chức cố tình vi phạm nhiều lần, lợi dụng kẽ hở pháp luật để kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng.

- Các sàn thương mại điện tử hiện nay có trách nhiệm gì trong việc đảm bảo minh bạch thông tin và bảo vệ người tiêu dùng? Liệu các quy định pháp luật hiện hành đã đủ răn đe và cần điều chỉnh gì để tăng cường hiệu quả quản lý, thưa luật sư?

Luật sư Hoàng Văn Hà: Hiện nay, pháp luật Việt Nam đã có nhiều quy định nhằm đảm bảo minh bạch trong thương mại điện tử. Theo Nghị định 85/2021/NĐ-CP, các sàn TMĐT có trách nhiệm kiểm tra, xác minh thông tin người bán trước khi cho phép hoạt động; cung cấp đầy đủ thông tin về sản phẩm, bao gồm nguồn gốc, xuất xứ, giá cả, chất lượng; thiết lập cơ chế tiếp nhận và giải quyết khiếu nại nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; đồng thời, báo cáo định kỳ với cơ quan chức năng về các giao dịch có dấu hiệu vi phạm pháp luật. Nếu không tuân thủ, sàn TMĐT có thể bị xử phạt hành chính hoặc đình chỉ hoạt động.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy mức xử phạt hiện nay chưa thực sự đủ sức răn đe. Mức phạt hành chính còn thấp so với lợi nhuận từ vi phạm, nhiều vụ việc chỉ dừng lại ở cảnh cáo hoặc yêu cầu khắc phục hậu quả. Đặc biệt, các nền tảng TMĐT xuyên biên giới như Shopee, TikTok Shop, Amazon chưa bị ràng buộc trách nhiệm rõ ràng, gây khó khăn trong việc kiểm soát hàng nhập lậu, hàng giả.

Để tăng cường minh bạch và bảo vệ người tiêu dùng, cần có những điều chỉnh pháp lý quan trọng. Cụ thể, cần quy định rõ trách nhiệm của các nền tảng xuyên biên giới khi hoạt động tại Việt Nam; tăng mức xử phạt và bổ sung chế tài mạnh đối với hành vi gian lận, kinh doanh hàng giả; bắt buộc các sàn TMĐT phải có cơ chế bồi thường nhanh chóng khi phát sinh tranh chấp; ứng dụng công nghệ AI để giám sát và phát hiện vi phạm trên sàn; đồng thời, thiết lập hệ thống đánh giá uy tín người bán để người tiêu dùng có cơ sở lựa chọn an toàn hơn.

Với sự ra đời của Luật Giao dịch điện tử 2023 và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 (có hiệu lực từ 01/7/2024), kỳ vọng các lỗ hổng pháp lý sẽ được khắc phục, giúp môi trường TMĐT minh bạch và công bằng hơn.

- Việt Nam có thể học hỏi gì từ các mô hình quản lý thương mại điện tử minh bạch hiệu quả ở các nước phát triển, thưa ông Vũ Văn Trung?

Ông Vũ Văn Trung: Các nước phát triển có khung pháp lý chặt chẽ nhưng vẫn tạo điều kiện cho doanh nghiệp làm ăn nghiêm túc. Chẳng hạn, Liên minh châu Âu (EU) áp dụng Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA), yêu cầu các sàn TMĐT công khai thông tin người bán, kiểm duyệt nội dung và chịu trách nhiệm khi xảy ra gian lận.

Bên cạnh đó, Mỹ và EU có hệ thống xử lý khiếu nại nhanh chóng. Người tiêu dùng có thể phản ánh trực tiếp trên nền tảng, nếu không được giải quyết, cơ quan quản lý sẽ can thiệp với các biện pháp chế tài mạnh.

Công nghệ cũng được ứng dụng để giám sát giao dịch. AI và Big Data giúp phát hiện hàng giả, gian lận và đánh giá uy tín người bán, giúp người tiêu dùng có cơ sở lựa chọn an toàn.

Cuối cùng, các nước phát triển thúc đẩy sự phối hợp giữa chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức bảo vệ người tiêu dùng để giám sát hoạt động TMĐT, đề xuất chính sách và xử lý tranh chấp. Việt Nam có thể học hỏi để hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao tính minh bạch và bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng.

Theo báo cáo E-Economy SEA 2024 do Google, Temasek và Bain & Company công bố, thị trường thương mại điện tử Việt Nam năm 2024 ước đạt 22 tỷ USD (tổng giá trị hàng hóa - GMV), xếp thứ ba trong sáu nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á, sau Indonesia và Thailand.
Báo cáo cũng dự báo, đến năm 2030, quy mô thị trường TMĐT Việt Nam có thể đạt 63 tỷ USD, tăng gần gấp ba so với hiện tại, đưa Việt Nam lên vị trí thứ hai trong khu vực.
Về tốc độ tăng trưởng, Việt Nam được dự báo có mức tăng trung bình 18,7%/năm giai đoạn 2024 - 2030, cao thứ hai trong khu vực, chỉ sau Philippines.

×