Trong bối cảnh người dùng Facebook toàn cầu liên tục phàn nàn về tình trạng bùng nổ các quảng cáo thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, các sàn đầu tư tài chính mạo danh hay cờ bạc trực tuyến, những thông tin từ hồ sơ mật của Meta đã cung cấp lời giải đáp mang tính hệ thống cho thực trạng này.

Hãng tin Reuters đã tiếp cận các tài liệu nội bộ lưu hành từ năm 2021 đến cuối năm 2024, bao gồm báo cáo rủi ro và biên bản họp chiến lược. Bức tranh toàn cảnh cho thấy một sự giằng co khốc liệt giữa lợi ích kinh doanh và an toàn người dùng, nơi các chỉ số tài chính thường chiếm ưu thế tuyệt đối trong quá trình ra quyết định.

Quy mô của "nền kinh tế ngầm" trên nền tảng Meta

Nếu ai đó vẫn tin rằng Facebook đang nỗ lực hết mình để làm sạch nền tảng nhưng thất bại vì kẻ gian quá tinh vi, thì những con số nội bộ của Meta sẽ là một "gáo nước lạnh". Các dự báo tài chính được lập vào cuối năm ngoái chỉ ra rằng, gã khổng lồ này ước tính thu về tới 10% tổng doanh thu hàng năm chỉ từ việc chạy quảng cáo cho các trò lừa đảo và hàng hóa bị cấm.

Với quy mô của Meta, con số 10% này tương đương khoảng 16 tỷ USD (hơn 400.000 tỷ đồng). Nói cách khác, mỗi đồng lợi nhuận Meta kiếm được đều có một phần không nhỏ đến từ việc tiếp tay cho kẻ gian móc túi người dùng. Một tài liệu tháng 12/2024 ghi nhận: Trung bình mỗi ngày, hệ thống phân phối quảng cáo hiển thị khoảng 15 tỷ lượt quảng cáo thuộc nhóm "rủi ro cao" (có dấu hiệu gian lận rõ ràng). Chỉ riêng nhóm này đã mang lại khoảng 7 tỷ USD trong số 10% nói trên.

Thậm chí, trong một so sánh nội bộ vào tháng 4/2025, Meta chua chát thừa nhận: "Quảng cáo lừa đảo trên các nền tảng của Meta dễ dàng hơn so với Google".

Đáng chú ý nhất là cách Meta xử lý các nhà quảng cáo bị AI gắn cờ cảnh báo. Thay vì chặn triệt để, Meta áp dụng cơ chế kinh tế gọi là Penalty Bids (đấu thầu phạt). Theo quy trình chuẩn, một tài khoản chỉ bị cấm hoàn toàn nếu hệ thống dự đoán khả năng gian lận đạt ngưỡng 95% - một ngưỡng an toàn cực kỳ thấp.

Với nhóm "nghi ngờ nhưng chưa chắc chắn" (dưới 95%), Meta không chặn mà áp dụng mức phí thầu cao hơn. Tức là, để quảng cáo được hiển thị, kẻ lừa đảo phải trả nhiều tiền hơn doanh nghiệp uy tín. Meta lập luận rằng điều này sẽ làm giảm biên lợi nhuận và khiến kẻ gian nản lòng. Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy Meta thu được doanh thu cao hơn trên mỗi lượt hiển thị từ nhóm này. Khoản phí phạt vô tình trở thành công cụ bù đắp rủi ro, giúp công ty duy trì đà tăng trưởng doanh thu bất chấp sự tồn tại của lừa đảo.

Kẻ lừa đảo chỉ cần đóng nhiều tiền hơn để chạy quảng cáo

Sự xung đột lợi ích càng rõ nét hơn khi xem xét các chỉ thị quản lý. Một tài liệu tháng 2/2025 tiết lộ đội ngũ kiểm duyệt bị giới hạn bởi các "trần doanh thu". Cụ thể, trong nửa đầu năm 2025, nhóm an toàn không được phép thực hiện biện pháp trấn áp nếu hành động đó làm sụt giảm quá 0,15% tổng doanh thu (tương đương khoảng 135 triệu USD).

Một quản lý cấp cao đã viết trong email chỉ đạo: "Hãy thận trọng. Chúng ta có những rào chắn doanh thu cụ thể". Câu nói này cho thấy, dù khẩu hiệu "làm sạch nền tảng" luôn được hô vang, nhưng khi đụng đến doanh thu, các rào chắn tài chính mới là thứ được bảo vệ nghiêm ngặt nhất.

Lý do cho sự do dự này nằm ở áp lực đầu tư khổng lồ cho AI và metaverse, kế hoạch chi tiêu vốn lên tới 72 tỷ USD trong năm nay. CEO Mark Zuckerberg từng khẳng định quảng cáo là nguồn lực chính để tài trợ cho các tham vọng công nghệ này. Do đó, bộ phận tài chính và pháp lý đã thực hiện các bài toán phân tích chi phí - lợi ích rất chi tiết.

Theo các tài liệu mà Reuters nắm được, mỗi chu kỳ 6 tháng, Meta thu về khoảng 3,5 tỷ USD từ quảng cáo lừa đảo có rủi ro pháp lý cao. Trong khi đó, nếu bị phạt, tổng số tiền phạt ước tính tối đa chỉ khoảng 1 tỷ USD.

Như vậy, doanh thu từ lừa đảo vượt xa chi phí của bất kỳ án phạt nào. Việc dung túng cho lừa đảo tồn tại và chấp nhận nộp phạt vẫn mang lại lợi nhuận ròng cao hơn so với việc loại bỏ chúng. Chính vì tư duy này, ban lãnh đạo đã chọn chiến lược "câu giờ", xử lý nhỏ giọt để đối phó pháp lý tại từng quốc gia thay vì làm sạch toàn cầu.

Lỗ hổng trong quy trình xử lý báo cáo từ người dùng

Bên cạnh quảng cáo trả tiền, hệ thống xử lý báo cáo vi phạm của Meta cũng bộc lộ bất cập nghiêm trọng. Năm 2023, mỗi tuần Meta nhận được khoảng 100.000 báo cáo lừa đảo hợp lệ từ người dùng. Tuy nhiên, tài liệu ghi nhận hệ thống đã phớt lờ hoặc từ chối sai tới 96% số lượng báo cáo này.

Sự tắc trách này gây hậu quả thực tế tàn khốc. Điển hình là trường hợp một nhà tuyển dụng của Không quân Hoàng gia Canada bị hack tài khoản vào tháng 10 năm ngoái. Kẻ gian dùng danh tính của cô để lừa đảo tiền ảo. Dù nạn nhân gửi hàng chục báo cáo và có sự can thiệp của Cảnh sát Hoàng gia Canada (RCMP), tài khoản giả mạo vẫn tồn tại nhiều tuần. Hậu quả, đồng nghiệp của cô đã mất 40.000 CAD (khoảng 28.000 USD) vì tin tưởng vào uy tín chủ tài khoản. Khi Meta hành động, tiền đã bị chuyển qua nhiều tài khoản trung gian, không thể thu hồi.

Ngoài ra, lừa đảo hữu cơ (không dùng quảng cáo) cũng diễn ra quy mô lớn với ước tính 22 tỷ hoạt động mỗi ngày trên các hội nhóm, Marketplace. Việc kiểm soát gặp khó khăn do chính sách cứng nhắc. Ví dụ, khi cảnh sát Singapore gửi danh sách 146 vụ lừa đảo, Meta chỉ xử lý 23%, từ chối phần còn lại vì "vi phạm tinh thần nhưng không vi phạm câu chữ" trong điều khoản sử dụng.

Trước những thông tin chấn động, phát ngôn viên Andy Stone của Meta đã bác bỏ, cho rằng tài liệu của Reuters là "cái nhìn chọn lọc làm sai lệch". Ông phủ nhận con số 10,1% doanh thu từ lừa đảo, khẳng định con số thực tế thấp hơn nhưng từ chối cung cấp dữ liệu. Ông tuyên bố Meta đã xóa hơn 134 triệu quảng cáo lừa đảo trong năm 2025.

Tuy nhiên, sự mâu thuẫn giữa các tuyên bố công khai và các dữ liệu, chiến lược được thảo luận nội bộ đang đặt Meta vào tầm ngắm của các cơ quan quản lý. Tại Mỹ, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) đang tiến hành điều tra về việc liệu Meta có vi phạm các quy định về minh bạch thông tin hay không khi không công bố đầy đủ các rủi ro liên quan đến quảng cáo lừa đảo cho nhà đầu tư. Tại Anh, các cơ quan chức năng cũng đang xem xét vai trò của nền tảng này trong việc để xảy ra tỷ lệ lừa đảo trực tuyến cao kỷ lục.

Những tài liệu rò rỉ này cung cấp một cái nhìn sâu sắc và hiếm hoi vào "bếp núc" của một trong những công ty công nghệ quyền lực nhất thế giới. Nó đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm của các nền tảng trung gian: Liệu họ chỉ là những nhà cung cấp hạ tầng thụ động, hay phải chịu trách nhiệm trực tiếp về những nội dung độc hại.

Khi ranh giới giữa tối ưu hóa doanh thu và dung túng cho sai phạm trở nên mong manh, người dùng và các nhà quản lý đang đòi hỏi sự minh bạch và trách nhiệm giải trình cao hơn từ phía Meta, thay vì những lời hứa hẹn chung chung về sự an toàn.

×