Không thể phủ nhận rằng, những video ngắn trên các nền tảng mạng xã hội đang trở nên gần gũi, dễ tiếp cận. Các bạn trẻ có thể tranh thủ thời gian rảnh để học mẹo giải toán, bí quyết luyện thi IELTS hay kỹ năng dựng video chỉ trong vài phút, giúp tiết kiệm thời gian, tăng khả năng tập trung. Tuy nhiên, liệu người học có đang quen với cách tiếp nhận thông tin quá nhanh và hời hợt, dẫn đến giảm khả năng tư duy phản biện và học tập lâu dài?

Học, nhớ nhanh rồi quên cũng nhanh

Chia sẻ về vấn đề này, Duy Nam (học sinh lớp 12, quận Hà Đông, Hà Nội) cho biết, trong khoảng thời gian gấp rút chuẩn bị cho kỳ thi THPT Quốc gia vừa qua, em đã tận dụng khoảng 10 phút mỗi ngày lướt các video ngắn trên TikTok, không phải để giải trí mà để học các mẹo để làm bài thi địa lý và kết quả là khá tốt.

“Em học chắc kiến thức cơ bản và toàn diện trước, rồi mới đi vào chi tiết từng bài. Phần nào chưa hiểu thì em tìm video ngắn để xem lại. Những video ngắn có kiến thức được chia nhỏ và giải thích rõ ràng nên em học tới đâu nhớ chắc tới đó”, Nam nói.

Dù mang lại nhiều lợi ích, cách tiếp cận "tri thức siêu tốc" này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Một bộ phận học sinh, sinh viên hiện nay có xu hướng học “để qua môn” thay vì học để hiểu và ứng dụng.

Thu Uyên (học sinh lớp 10, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) chia sẻ: “Em thường xem TikTok, YouTube Shorts để học mẹo làm bài như giải toán. Cách này giúp em nắm được nội dung nhanh, tiết kiệm thời gian ôn thi. Nhưng em cũng chỉ nhớ được lúc đó thôi. Gặp bài khó hơn hay đề thi lạ là em vẫn bị lúng túng vì không hiểu rõ bản chất kiến thức".

Theo Uyên, em dần rơi rơi vào tình trạng học “ăn liền” qua video ngắn, tiếp nhận kiến thức một cách nhanh chóng nhưng thiếu hệ thống và chiều sâu. Những video này thường chỉ tập trung vào phần “mẹo” hoặc cách giải nhanh, thậm chí là cách giải vượt qua kiến thức ở trường.

Ngoài học sinh, không ít sinh viên cũng rơi vào bẫy học “tăng tốc tri thức” khi “học để có kết quả”, chứ không phải “học để hiểu”. Nguyễn Cường (sinh viên năm ba ngành Công Nghệ Thông Tin của một trường đại học tại Hà Nội) chia sẻ: "Mình thường xem video để tóm tắt để nắm ý chính, tránh đọc cả chục trang tài liệu khô khan. Học chủ yếu để phục vụ cho kỳ thi nên sau đó mình cũng không còn nhớ được gì”.

Theo Cường, dù nhận thức rõ rằng video ngắn chỉ giúp “biết” hoặc “nhớ tạm thời” nhưng chương trình học có quá nhiều môn, tín chỉ. Thêm vào đó, cách giảng của một số thầy cô vẫn nặng về lý thuyết, ít minh họa thực tế hoặc thiếu gợi mở, khiến nhiều sinh viên cảm thấy chán nản, khó tập trung nên việc học tóm tắt qua video giúp cậu có thể tiết kiệm thời gian để cân bằng việc học với câu lạc bộ và đi làm thêm.

Xu hướng này không chỉ giới hạn ở môn học chính khóa, mà còn lan rộng tới các môn kỹ năng thực hành như âm nhạc, thể thao... Ông Phùng Minh (giáo viên dạy đàn, Thanh Xuân, Hà Nội) cho biết, nhiều học viên của anh cũng mang tâm lý muốn “học cấp tốc”, xem video hướng dẫn trên mạng rồi nghĩ rằng đã nắm vững bài, nhưng khi thực hành lại hoàn toàn lúng túng.

“Nhiều học viên đến lớp nói rằng em đã xem clip hướng dẫn chơi bài này trên TikTok rồi nhưng khi ngồi vào đàn thì không nhớ hợp âm, không nhớ giai điệu. Các bạn tiếp cận rất nhanh, nhưng quên cũng nhanh. Đó là hậu quả của việc học lướt, không rèn luyện thực sự”.

Theo thầy Minh, học “ăn liền” dễ khiến học sinh ảo tưởng về khả năng của mình và thiếu nền tảng vững chắc. Học nhanh không xấu, nhưng nếu không luyện tập thường xuyên thì kiến thức chỉ như lớp sương mỏng, tan rất nhanh.

"Bên cạnh những vấn đề trên, việc các em quen học sổi, ít suy luận, ít đặt câu hỏi, dần mất khả năng hệ thống kiến thức rồi các em sẽ không còn hứng thú với việc học", thầy nói.

Video ngắn không có lỗi?

Về giải pháp khắc phục tình trạng học nhanh, học ẩu của học sinh, sinh viên, thầy Xuân Trinh, giáo viên một trường THPT ở Hà Nội, cho biết, một biện pháp thiết thực mà nhà trường đang áp dụng là kết hợp kiểm tra quá trình và yêu cầu thực hành lặp lại thay vì chỉ đánh giá kết quả cuối cùng. Theo thầy, cách này buộc học sinh phải dành thời gian ôn luyện, tự hệ thống kiến thức, không thể chỉ học “lướt” rồi quên ngay.

Bên cạnh đó, thầy Trinh cũng nhấn mạnh vai trò của việc tập cho học sinh thói quen đặt câu hỏi và phản biện, thay vì chỉ nghe, chép và học thuộc. Khi học sinh biết tự hỏi và trả lời được "vì sao", các em mới thực sự hiểu và xây dựng được nền tảng tư duy gốc.

Đồng quan điểm, ThS. Nguyễn Thị Hoài Phương, giảng viên khoa Đa phương tiện, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, cho rằng, giáo viên không nên cấm đoán tuyệt đối việc học nhanh hay học qua video ngắn mà nên hướng dẫn học sinh cách sử dụng phương pháp này một cách thông minh và có chọn lọc.

Theo ThS. Nguyễn Thị Hoài Phương, học nhanh chỉ thực sự có ý nghĩa khi học sinh biết kiểm chứng thông tin, tự hệ thống hóa lại kiến thức bằng ngôn ngữ của chính mình, và quan trọng hơn cả là dám dành thời gian để đào sâu, thực hành và phản biện.

Ngược lại, cô Hoài Phương lại cho rằng, giảng viên cần thay đổi cách giảng dạy để sinh động, trực quan và dễ hiểu hơn, không chỉ dừng lại ở lý thuyết khô khan mà nên kết hợp ví dụ thực tế từ câu chuyện, tình huống minh họa.

Ngoài ra, cô Phương khuyến nghị, phụ huynh và giáo viên nên giảm áp lực thành tích, điểm số, thay vào đó tạo không gian cho học sinh tự tìm tòi và khám phá theo nhịp riêng. Việc này không chỉ giúp các em duy trì hứng thú học tập lâu dài mà còn rèn luyện tư duy độc lập và khả năng tự chịu trách nhiệm.

Theo cô Phương, thay vì mải mê chạy theo những “con đường tắt”, học sinh và sinh viên cần biết kết hợp giữa tốc độ và chiều sâu, biến kiến thức thành năng lực thực sự, chứ không chỉ là những mảnh ghép rời rạc từ các video 60 giây. Trong thế giới số hóa, tốc độ là một lợi thế, nhưng chỉ có chiều sâu mới tạo nên giá trị bền vững. Học để thật sự giỏi, không chỉ để vượt qua môn học, mới là con đường lâu dài và vững chắc.

Một nghiên cứu thực nghiệm trên tạp chí Humanities and Social Sciences Communications cho thấy, sinh viên học qua video ngắn (dưới 6 phút) có thời gian tương tác tăng 24,7%, có điểm cuối kỳ cao hơn 9% so với nhóm học video dài. Điều này chứng minh video ngắn giúp tăng khả năng tiếp thu kiến thức ban đầu và duy trì sự chú ý tốt hơn. Điều này cho thấy, bản thân video ngắn không phải “có lỗi” mà vấn đề nằm ở cách sử dụng. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng khuyến cáo cần kết hợp với các hoạt động ôn luyện và thực hành để tránh hiểu nông, nhớ tạm thời.

Thực tế, nhiều bạn trẻ hiện nay cũng đang biết cách tận dụng video ngắn một cách thông minh hơn, chẳng hạn học ngoại ngữ (luyện phản xạ tiếng Anh qua Reels), rèn kỹ năng mềm như thuyết trình, thiết kế Canva, dựng video, hay cập nhật xu hướng nghề nghiệp mới. Theo báo cáo năm 2023 của Pearson, khoảng 62% Gen Z cho biết, họ yêu thích hình thức học này vì nội dung sinh động, trực quan và dễ áp dụng vào thực tế.

×