Tại Diễn đàn Đầu tư Mỹ - Ả Rập Xê Út năm 2025, tỷ phú công nghệ Elon Musk đã vẽ nên viễn cảnh khiến cả khán phòng sững sờ, một thế giới nơi công việc chỉ là sở thích, đói nghèo bị xóa sổ, tiền bạc trở nên vô nghĩa. Nhiều người cho rằng đó là những lời nói ngông cuồng của kẻ mộng mơ. Nhưng nếu nhìn sâu hơn, người ta sẽ nhận ra sự thật đáng kinh ngạc, Musk không dự đoán tương lai, ông đang cố gắng hiện thực hóa nó.

Từ trang sách đến bản kế hoạch tỷ đô

Loạt truyện The Culture (Văn Hóa) của tác giả Iain Banks có nội dung về thế giới hậu khan hiếm, xã hội không tưởng nơi vật chất dồi dào vô hạn, được cai quản bởi những siêu trí tuệ nhân tạo nhân từ được gọi là "Minds". Ở đó, con người sống để tận hưởng, khám phá và sáng tạo, thoát khỏi gánh nặng của lao động và tiền bạc.

Đối với Elon Musk, đây không chỉ là một câu chuyện, nó là đích đến, là tầm nhìn tối thượng. "Nếu phải chọn một mô tả khoa học viễn tưởng sát thực nhất về tương lai, đó chính là loạt tiểu thuyết viễn tưởng The Culture", ông từng tuyên bố.

Vị tỷ phú công nghệ cũng đã âm thầm biến những ý tưởng trong sách thành các dự án tỷ đô. Có thể kể đến Neuralink, hiện thực hóa khái niệm "neural lace", kết nối não bộ với AI; SpaceX, những con tàu vũ trụ mang tên "Of Course I Still Love You" hay "Just Read the Instructions" chính là sự tri ân trực tiếp đến những con tàu có tri giác trong truyện; Tesla Optimus và xAI, những công cụ để tạo ra sự sung túc vật chất và trí tuệ siêu việt giống như "Minds", chìa khóa để mở ra cánh cửa của xã hội hậu khan hiếm.

Sứ mệnh can thiệp nhân từ của Elon Musk

Elon Musk không chỉ sao chép công nghệ, ông sao chép cả triết lý. Trong thế giới của Iain Banks, nền văn minh Culture thường âm thầm can thiệp vào các xã hội lạc hậu hơn để giúp họ phát triển, giảm bớt đau khổ mà không chinh phục. Đây chính là chủ nghĩa can thiệp nhân từ mà Musk đang theo đuổi.

Mục tiêu đưa con người lên sao Hỏa, giải phóng con người khỏi lao động chân tay bằng robot hay phát triển AI để hiểu vũ trụ, tất cả đều xuất phát từ động cơ duy nhất, đưa nhân loại thoát khỏi vũng lầy của sự khan hiếm, cạnh tranh và chiến tranh. Elon Musk sợ AI phát triển chậm chứ không sợ nó mất kiểm soát. Theo ông, nếu không có AI, nhân loại sẽ mãi mãi bị mắc kẹt trong vòng lặp đau khổ.

Nghịch lý của tư bản tự phủ định

Elon Musk, biểu tượng của chủ nghĩa tư bản hiện đại, lại đang dốc toàn lực để xây dựng tương lai mà ở đó chủ nghĩa tư bản sẽ trở nên lỗi thời. Khi robot và AI tạo ra sự sung túc vô hạn, chi phí của mọi thứ sẽ tiến về không. Khi đó, tiền bạc vốn là công cụ phân phối sự khan hiếm sẽ mất đi vai trò của nó. Musk đang dùng chính công cụ của chủ nghĩa tư bản (tích lũy tài sản, đầu tư công nghệ) để tự phủ định tư bản. Ông đang xây dựng chiếc cầu thang để leo lên thiên đường và khi lên đến nơi, chiếc cầu thang đó sẽ bị vứt bỏ.

Tầm nhìn của Musk về "việc làm như sở thích" là thách thức lớn đối với cấu trúc xã hội hiện tại. Chúng ta đã quen định nghĩa bản thân qua công việc. Nếu công việc không còn là nghĩa vụ sinh tồn, con người sẽ phải đối mặt với cuộc khủng hoảng hiện sinh: "Chúng ta sống để làm gì?". Tác giả Iain Banks đã giải quyết vấn đề này bằng nghệ thuật, trò chơi và sự phiêu lưu. Nhưng liệu xã hội thực tế có thể chuyển đổi một cách êm thấm như vậy không? Hay chúng ta sẽ rơi vào sự nhàm chán và suy đồi? Đây là câu hỏi mà công nghệ không thể trả lời thay cho con người.

Iain Banks, nếu còn sống, có lẽ sẽ cười khi thấy những ý tưởng của một nhà văn cánh tả Scotland lại trở thành sách gối đầu giường của một tỷ phú tư bản. Nhưng có lẽ, đó chính là vẻ đẹp của những ý tưởng vĩ đại, chúng vượt qua mọi ranh giới chính trị và kinh tế. Elon Musk không phải là nhà tiên tri, ông là kỹ sư đang cố gắng xây dựng lại thế giới theo bản vẽ của một cuốn tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Trong bản vẽ đó, đích đến cuối cùng của nhân loại không phải là sự giàu có, mà là sự tự do tuyệt đối, tự do thoát khỏi đói nghèo, lao động cưỡng bức và chính những ràng buộc vật chất đã giam cầm chúng ta hàng ngàn năm nay.

×