Nghị quyết 68-NQ/TW được xác định là một “động lực quan trọng nhất”, các doanh nghiệp tư nhân được trao cơ hội và nguồn lực toàn diện để dẫn dắt kinh tế quốc gia tới phồn vinh vào năm 2045.

Trong bối cảnh đó, dự án Đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam nổi lên như một thử thách nhưng cũng là cơ hội lớn để kiểm chứng năng lực của doanh nghiệp tư nhân trong nước. Không chỉ là câu chuyện về hạ tầng, đây còn là phép thử của chính sách, thể chế và tư duy chiến lược.

Chọn nhà đầu tư đủ tiềm lực

Tại cuộc tọa đàm với cộng đồng doanh nghiệp ngày 31/5, nhằm triển khai hiệu quả nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh cần tách bạch rõ ràng giữa điều kiện, tiêu chuẩn của nhà đầu tư và điều kiện, tiêu chuẩn của nhà thầu. Nhà đầu tư chỉ cần có tiềm lực tài chính có thể đầu tư bất kỳ lĩnh vực nào mà người ta có hiệu quả, lợi nhuận nên không cần phải có kinh nghiệm.

PGS.TS Trần Đình Thiên, ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng cho rằng nhiều doanh nghiệp tư nhân đã bứt phá mạnh mẽ, cho thấy khả năng thành công trên nhiều phương diện: tài chính, quản trị và công nghệ; từ sản xuất ô tô, công nghệ cao, đến làm hầm xuyên núi, lấn biển, xây dựng đô thị thông minh...

PGS.TS Trần Đình Thiên cũng nhận định: "Đối với các dự án lớn sẽ phải tổ chức theo cách giao một doanh nghiệp làm nhà đầu tư xuyên suốt. Nhà đầu tư được giao phải có năng lực tài chính và có năng lực quản trị được kiểm chứng, tin cậy. Họ không chỉ là nhà thầu, mà doanh nghiệp còn đảm nhận vai trò nhà đầu tư - quản lý và dẫn dắt toàn bộ dự án".

Tuy nhiên, vị chuyên gia cũng lưu ý trao niềm tin không đồng nghĩa với việc "khoán trắng" hay để tình trạng thân hữu chi phối. Việc lựa chọn doanh nghiệp phải dựa trên nguyên tắc minh bạch, năng lực thực chất và hiệu quả dự án là mục tiêu tối thượng. Phải đảm bảo người tốt nhất được chọn, có đủ năng lực quản trị và trách nhiệm để hoàn thành nhiệm vụ.

Trong khi đó, PGS.TS Bùi Tất Thắng - nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, Chủ tịch Hội Phát triển hợp tác kinh tế Việt Nam - ASEAN (VASEAN) bày tỏ, những chỉ đạo quyết liệt, những định hướng mang tính chiến lược và đúng đắn trong giai đoạn hiện nay nhằm tháo gỡ những khó khăn rào cản, tạo động lực thúc đẩy khu vực tư nhân phát triển trở thành trụ cột của nền kinh tế.

Ông Thắng dẫn chứng từ thời Đông Dương khi các doanh nghiệp tư nhân cùng Toàn quyền Paul Doumer đã kiến tạo nên hệ thống đường sắt và đường bộ quy mô ở Đông Dương. Từ đó vị chuyên gia khẳng định, khu vực tư nhân hoàn toàn có thể đóng vai trò tiên phong trong kiến thiết hạ tầng giao thông, nếu có cơ chế phù hợp. Nếu lựa chọn được nhà đầu tư tư nhân đủ năng lực và triển khai thành công dự án đường sắt thì đây sẽ là một bước đột phá lớn, không chỉ trong thực tiễn mà còn về mặt nhận thức. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng là phải lựa chọn đúng nhà đầu tư và đảm bảo rằng họ thực hiện đúng các cam kết.

Chủ tịch VASEAN cho rằng cần thiết phải thiết lập các cơ chế hợp đồng theo chuẩn mực quốc tế giữa Nhà nước và doanh nghiệp tư nhân. Việc áp dụng hình thức đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu có điều kiện, hoặc chính sách ưu đãi đặc biệt sẽ là các công cụ pháp lý hiệu quả, miễn sao vẫn đảm bảo tính cạnh tranh và minh bạch.

"Trao quyền" cho doanh nghiệp

TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM nêu quan điểm, có tư nhân đầu tư, Nhà nước chỉ cần tập trung quản lý về chủ trương và tiến độ, không cần trực tiếp xây dựng hay vận hành.

"Phải mạnh dạn giao cho tư nhân làm nhanh, làm sớm, đừng ngại ngần. Nếu chần chừ, chúng ta sẽ tiếp tục lỡ hẹn với giấc mơ hiện đại hóa hạ tầng", TS Phạm Viết Thuận nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hoà (Đồng Tháp) cho rằng, thực tế có những tập đoàn doanh nghiệp có tiềm lực kinh tế với quyết tâm cao đã thực hiện thành công những dự án, công việc mà bản thân doanh nghiệp, thậm chí trong cả nước, chưa ai làm và đã làm thành công. Đây chính là minh chứng tiêu biểu cho phát biểu của Thủ tướng. Bởi khi có tiềm lực kinh tế, có năng lực quản trị tốt thì nhà đầu tư sẽ chọn lựa được nhà thầu tốt để thực hiện dự án.

Ông Hoà, dẫn chứng tiêu biểu cho việc này có thể nhắc đến lĩnh vực công nghiệp ô tô mà Tập đoàn Vingroup đã thực hiện với thương hiệu xe VinFast. Từ chỗ chưa từng sản xuất ô tô thì hiện nay xe VinFast đã chiếm lĩnh thị trường trong nước, tiên phong chuyển qua xe điện với công nghệ tiên tiến và vươn ra xuất khẩu đến nhiều nước.

Trong khi đó, chuyên gia giao thông Nguyễn Xuân Thủy khẳng định, doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể làm được các dự án trọng điểm như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Tuy nhiên, các doanh nghiệp tư nhân có thể thiếu kinh nghiệm và kỹ thuật. Do đó, để thực hiện dự án một cách tốt nhất, doanh nghiệp tư nhân tham gia phải là những doanh nghiệp có tầm chứ không phải doanh nghiệp nào cũng có thể làm.

“Ví dụ như VinSpeed của Tập đoàn VinGroup, đây là tên tuổi đã làm đủ các công trình lớn rồi. Họ cũng có những kinh nghiệm về nghiên cứu khoa học và công nghệ. Về tài chính họ cũng có đủ nguồn lực để tiếp cận, mua các công nghệ của nước ngoài. Cho nên tôi cho rằng, doanh nghiệp này có thể hoàn toàn làm được những dự án trọng điểm.

Tôi nghĩ các doanh nghiệp tư nhân khi được tham gia dự án sẽ rất trách nhiệm với với từng đồng tiền mình bỏ ra. Tuy nhiên, cần lưu ý, doanh nghiệp tư nhân ở tầm nào sẽ phù hợp với dự án tầm đó. Với những dự án trọng điểm quốc gia, cần phải giao cho những doanh nghiệp có tầm bậc nhất chứ không phải doanh nghiệp nào cũng được”, chuyên gia Nguyễn Xuân Thủy nêu quan điểm.

Nếu Vingroup hoặc một doanh nghiệp tư nhân lớn khác thực sự được giao triển khai dự án đường sắt tốc độ cao, thì cái được không chỉ là một tuyến đường. Cái được lớn hơn là sự định hình lại tư duy về vai trò tư nhân trong kiến thiết quốc gia, là chuẩn hóa mô hình hợp tác công – tư đúng nghĩa, là "cú hích" cho các ngành công nghiệp hỗ trợ, giáo dục kỹ thuật, công nghệ trong nước phát triển theo chuẩn mới.

Thành công của một dự án như vậy cũng sẽ nâng tầm vị thế Việt Nam trên trường quốc tế, chứng minh đất nước có thể làm được những điều lớn lao mà trước đây chỉ các nước phát triển mới làm.

Chính phủ nhiều quốc gia cũng đang khuyến khích khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các dự án trọng điểm - đặc biệt trong lĩnh vực đường sắt và giao thông, cụ thể:
Tại Pháp, tập đoàn đường sắt Pháp SNCF là doanh nghiệp nhà nước, hoàn toàn do nhà nước kiểm soát dù các công ty con đã được tái cơ cấu để phù hợp quy định cạnh tranh trong Liên minh châu Âu. Tương tự Tập đoàn Đường sắt quốc gia Trung Quốc (CR) là DN nhà nước với 100% vốn trực thuộc nhà nước và chia thành các công ty con để quản lý.
Tại Nhật Bản, sau khi Đường sắt quốc gia Nhật Bản (JNR) giải thể năm 1987, ĐSCT hiện nay được tư nhân hóa và vận hành bởi công ty thuộc tập đoàn JR Group với hành lang pháp lý chặt chẽ và trách nhiệm công rất cao.
Tại Trung Quốc, tuyến đường sắt cao tốc tư nhân đầu tiên có tên Hàng - Thiệu - Đài nối ba thành phố tỉnh Chiết Giang là Hàng Châu - Thiệu Hưng - Đài Châu do Tập đoàn Phúc Tinh đóng vai trò dẫn dắt về vốn đầu tư (51%) là bước ngoặt thể chế. Chính quyền Chiết Giang đã ban hành chính sách hỗ trợ dự án tương đương dự án công khi một doanh nghiệp tư nhân chịu trách nhiệm đầu tư, vận hành và chịu rủi ro tài chính tuyến đường này. Sau hơn 1.400 ngày thi công qua địa hình phức tạp, tuyến đường đi vào hoạt động đúng tiến độ, phục vụ gần 40 triệu lượt khách trong hai năm đầu và đóng góp đáng kể cho GDP khu vực.
Tại Ấn Độ, Chính phủ nước này đang thử nghiệm mô hình trả định kỳ hỗn hợp (HAM), nhằm thu hút tư nhân trong dự án tuyến đường sắt cao tốc Mumbai - Ahmedabad dài hơn 500km. Với sự hỗ trợ từ các doanh nghiệp quốc tế và công nghệ tín hiệu hiện đại, Ấn Độ không chỉ hướng đến tăng trưởng giao thông mà còn đặt mục tiêu phát triển đô thị, giảm phát thải và nâng cao đời sống vùng phụ cận - chuyên trang Metro Rail Daily ngày 12-5 cho biết.
Tại Mỹ, tuyến đường sắt Brightline tại bang Florida là một ví dụ đáng chú ý về khả năng huy động nguồn lực tư nhân. Dù được tư nhân sở hữu và vận hành hoàn toàn, tuyến đường sắt tốc độ cao Brightline chủ yếu gây chú ý bởi cách tiếp cận đầu tư linh hoạt như tận dụng lại hạ tầng sẵn có, đồng thời khai thác các công cụ tài chính như trái phiếu miễn thuế để giảm chi phí vốn và rút ngắn thời gian triển khai.
Theo tạp chí City Journal ngày 29/1, dù dự án chưa đạt hiệu quả tài chính ngắn hạn, nhưng việc triển khai nhanh và mở rộng liên tục cho thấy vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân trong các dự án hạ tầng phức tạp. Thay vì chỉ trông chờ vào ngân sách công, mô hình này cho thấy khả năng bổ sung hiệu quả nguồn lực xã hội vào phát triển hạ tầng giao thông trọng điểm.
Kinh nghiệm từ quốc tế cho thấy việc thu hút khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các công trình giao thông trọng điểm là định hướng xuyên suốt của nhiều quốc gia nhằm huy động hiệu quả nguồn lực xã hội cho phát triển hạ tầng.
Bên cạnh việc kêu gọi tham gia góp vốn, các quốc gia cũng hoàn thiện khung pháp lý, ổn định cơ chế hỗ trợ và bảo đảm phân bổ rủi ro hợp lý, tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân yên tâm đầu tư lâu dài và đóng góp thực chất cho mục tiêu phát triển hạ tầng quốc gia.

×