Trong vòng chưa đầy một thập kỷ, thứ từng được gọi là sáng tạo - một quá trình cần thời gian, cảm xúc, trải nghiệm và cả sự đau đớn, giờ đây bị nén lại thành đầu vào - đầu ra của một hệ thống xử lý dữ liệu. Người ta gọi hiện tượng này là “ráng tạo” - tức là tạo ra một cái gì đó có vẻ sáng tạo, nhưng thực chất chỉ là kết quả từ việc kết hợp lại các chất liệu sẵn có. Không ký ức, không trải nghiệm cá nhân, không sự va chạm đời sống. Chỉ là sự mô phỏng.

Nguy hiểm: Các sản phẩm “ráng tạo”

Nghệ thuật bị “mô phỏng”

Trên TikTok, Instagram hay X, chỉ cần gõ từ khóa “Ghibli AI”, hàng nghìn hình ảnh mộng mơ hiện ra: khung cảnh làng quê Nhật Bản, nhân vật mắt to trong sáng, ánh nắng xuyên qua kẽ lá, và gam màu êm dịu gợi cảm giác hoài niệm. Tất cả gợi nhớ đến Studio Ghibli - biểu tượng nghệ thuật hoạt hình Nhật Bản với các kiệt tác như Spirited Away, My Neighbor Totoro, hay Princess Mononoke.

Nhưng đây không phải là sản phẩm từ bàn tay các họa sĩ mà hoàn toàn từ AI – một chuỗi thuật toán tổng hợp hình ảnh dựa trên dữ liệu có sẵn. Câu hỏi đặt ra là: “Đâu là sự học hỏi để sáng tạo mới hay chỉ là đạo nhái tinh vi dưới vỏ bọc “cảm hứng từ AI”?

Hayao Miyazaki, huyền thoại đứng sau Studio Ghibli nói: “Việc phổ biến rộng rãi những hình ảnh do AI mô phỏng còn tạo ra ảo tưởng rằng, nghệ thuật có thể được “sản xuất”, rằng cái đẹp có thể được lập trình. Nhưng cái đẹp thực sự không nằm ở độ phân giải cao hay bố cục hợp lý - mà ở cảm xúc không thể lý giải, ở cái rung động vô thức mà chỉ một con người từng trải mới có thể truyền tải”.

Khi giọng nói trở thành dữ liệu

Cuộc đình công của các diễn viên lồng tiếng trong trò chơi đình đám Genshin Impact mới đây là một lời cảnh tỉnh sâu sắc về một cuộc khủng hoảng đang âm thầm diễn ra: Sự mất kiểm soát đối với chính giọng nói của mình.

Với các diễn viên lồng tiếng  khi giọng nói của họ bị thay thế bởi chính những gì họ từng tạo ra, bị trích xuất, tái dựng bằng AI mà không có sự đồng thuận, đó không còn là sáng tạo mà là sự chiếm đoạt. Đây không phải là vấn đề công nghệ, mà là vấn đề đạo đức. 

Âm nhạc AI: Bước tiến hay thoái lui cảm xúc?

Ca khúc Hoang tưởng đêm khuya xuất hiện trong một dự án phim Việt gần đây, nhanh chóng gây chú ý vì toàn bộ phần nhạc và lời đều được tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo - một sản phẩm âm nhạc hoàn chỉnh từ đầu đến cuối do máy móc thực hiện.

Một số khán giả, sau khi thưởng thức bài hát, chia sẻ cảm giác “lạ mà không sâu”. Lời ca, dù trôi chảy, lại mang tính khuôn mẫu và thiếu dấu ấn cá nhân. Những hình ảnh sử dụng trong bài hát như đêm tối, nỗi cô đơn, sự chờ mong... nghe quen thuộc, nhưng không khắc khoải, không day dứt xuất phát từ một tâm hồn đã từng đau, từng yêu, từng sống của con người.

Phần giai điệu cũng chỉ là kỹ thuật “cơ học”. Một số đoạn chuyển nhịp chưa mượt mà, cảm giác gượng ép giữa tiết tấu và ý tứ khiến bài hát thiếu đi sự liền mạch, điều mà một người nghệ sĩ, bằng kinh nghiệm và trực giác cảm xúc, có thể xử lý tốt hơn.

Xói mòn tư duy vì “Brainrot”

Trên các nền tảng như TikTok, YouTube Shorts hay Instagram Reels gần đây nổi lên những video hoạt hình kỳ ảo, nhân vật tưởng tượng, hoặc thế giới siêu thực được tạo nên bằng trí tuệ nhân tạo. Chúng có thể nhảy múa, nói năng vô nghĩa, hay đơn giản là lặp đi lặp lại một hành động kỳ quặc nào đó, trên nền nhạc gây nghiện. Đây là hiện tượng “brainrot” - tạm dịch là “thối não”, một cách nói tự trào của cộng đồng mạng khi bị cuốn vào những nội dung tưởng như vô hại, nhưng thực chất làm xói mòn khả năng tập trung và tư duy phê phán.

“Brainrot” là biểu hiện của một nền văn hóa nội dung được sản xuất như thức ăn nhanh, rẻ, dễ tiêu, gây nghiện và sẵn sàng bị thay thế. Không có thông điệp, không chiều sâu, không để lại dư vị. Mục tiêu duy nhất là khiến người xem dán mắt vào màn hình càng lâu càng tốt.

AI - với khả năng tạo hình ảnh, âm thanh, chuyển động chỉ trong vài phút đang trở thành công cụ sản xuất lý tưởng cho dạng nội dung này. Các mô hình tạo sinh như Sora, Runway, Midjourney... cho phép tạo nên hàng trăm video bắt mắt mỗi ngày, đáp ứng cơn khát vô tận của người dùng cho những khoảnh khắc giải trí nhanh chóng.

Chật vật kiểm soát “nghệ thuật AI”

Các nội dung do “Brainrot” tạo ra đến những đoạn deepfake tinh vi tràn ngập các nền tảng mạng xã hội kéo theo hàng loạt tranh cãi về đạo đức, quyền sở hữu trí tuệ và sự an toàn thông tin. Trước áp lực ngày càng lớn, các nền tảng công nghệ lớn buộc phải hành động.

YouTube đã triển khai hệ thống cảnh báo sớm, cho phép gỡ bỏ nhanh chóng các video deepfake vi phạm bản quyền hoặc gây ảnh hưởng tiêu cực đến cộng đồng. Khuyến khích người dùng báo cáo các nội dung AI khả nghi, như một cách “đám đông hóa” việc kiểm duyệt.

Meta, công ty mẹ của Facebook và Instagram, đưa ra chính sách: Mọi nội dung AI phải được gắn nhãn công khai và mạnh tay hạn chế quảng cáo có dấu hiệu vi phạm bản quyền hoặc thao túng cảm xúc người dùng bằng AI.

TikTok áp dụng quy định gắn nhãn “#AI” bắt buộc với mọi nội dung tạo bởi trí tuệ nhân tạo. Đồng thời, tăng cường kiểm duyệt với các dạng video deepfake có thể gây nhầm lẫn hoặc bị lợi dụng cho mục đích lừa đảo.

Tuy nhiên, với tốc độ phát triển nội dung AI hiện nay khiến các nền trang công nghệ luôn trong thế rượt đuổi, bởi khi một vấn đề bị phát hiện thì hàng nghìn nội dung mới đã kịp xuất hiện, trong khi năng lực kiểm duyệt của các nền tảng có hạn và sức sáng tạo gần như vô giới hạn của AI.

Khi mọi thứ có thể bị sao chép, mô phỏng, tái tạo, thứ không thể thay thế chính là trải nghiệm sống thì việc giữ lại trái tim con người chính là sứ mệnh cuối cùng và cao quý nhất của nghệ thuật. Chúng ta cần biết lựa chọn điều gì nên và không nên làm để nghệ thuật mới chính là nghệ thuật và con người mãi luôn là người tiêu dùng thông thái.

Sản phẩm “ráng tạo” thường mượt mà, dễ hiểu, thậm chí bắt mắt nhưng khi chúng ta ngày càng “quen” với những sản phẩm trơn láng ấy, sẽ không cần cảm thụ nữa, chỉ cần trượt ngón tay và “cảm giác thấy ổn”.

×