5 năm sau biến cố, Alibaba và Jackma vươn mình thành thế lực mới ngành AI

Cú ngã lịch sử của "chú ngựa" Alibaba

Một buổi tối tháng 11/2020 tại Thượng Hải, kế hoạch IPO được kỳ vọng là lớn nhất thế giới của Ant Group - Alibaba đã bị nhà chức trách Trung Quốc bác bỏ vào phút chót. Trước đó, những phát biểu của Jack Ma bị cho đã đụng chạm đến các cơ quan quản lý tài chính của đất nước tỷ dân, tạo ra làn sóng phản ứng mạnh mẽ. Quyết định hủy niêm yết Ant Group trở thành bước ngoặt, mở ra giai đoạn căng thẳng kéo dài nhiều năm với Alibaba và toàn bộ ngành công nghệ Trung Quốc.

Chỉ trong thời gian ngắn sau cú phanh đột ngột này, hơn 400 tỷ USD vốn hóa của Alibaba đã “bốc hơi” khỏi thị trường. Nhà sáng lập Jack Ma gần như biến mất khỏi truyền thông, trong khi tâm lý nhà đầu tư đi xuống rõ rệt. Công ty thương mại điện tử từng được xem là biểu tượng tăng trưởng của Trung Quốc bắt đầu đánh mất động lực, còn các kế hoạch tái cơ cấu ban đầu không mang lại kết quả như kỳ vọng.

Song song với cú sốc Ant Group, Bắc Kinh triển khai chiến dịch siết chặt quản lý với các nền tảng công nghệ lớn trong nước. Alibaba trở thành một trong những cái tên chịu tác động mạnh, phải nhận án phạt chống độc quyền gần 3 tỷ USD năm 2021. Từ vị thế “ngôi sao” thị trường, tập đoàn đối mặt môi trường giám sát nghiêm ngặt, phải điều chỉnh lại cách vận hành và mức độ ảnh hưởng trong nền kinh tế số.

Trong bối cảnh đó, cạnh tranh nội địa cũng trở nên khốc liệt hơn. Nhu cầu tiêu dùng suy yếu, các đối thủ như PDD, JD.com liên tục tăng tốc và chiếm thị phần. Nhiều ý kiến khi đó cho rằng thời hoàng kim của Jack Ma và Alibaba đã kết thúc, nhất là khi tập đoàn loay hoay với các thay đổi về quản trị và cấu trúc mà không tạo được bước ngoặt rõ rệt.

Từ đại phẫu tổ chức đến cú xoay trục toàn lực sang AI

Sau cú sốc Ant Group, Alibaba bước vào giai đoạn tái cấu trúc sâu, vừa phải đáp ứng yêu cầu quản lý bị siết chặt, vừa loay hoay tìm lại trục chiến lược dài hạn. Những đợt phân tách mảng kinh doanh ban đầu không tạo được bước ngoặt rõ ràng, trong khi cạnh tranh nội địa ngày càng gay gắt khiến tăng trưởng chậm lại. Niềm tin của giới đầu tư vào doanh nghiệp dần bị bào mòn.

Sự thay đổi chỉ thực sự rõ nét khi hai cựu binh Eddie Wu và Joe Tsai được đưa lên nắm quyền điều hành. Hai lãnh đạo này đã nhanh chóng ổn định nội bộ, đưa tập đoàn quay lại nền tảng thương mại điện tử cốt lõi, đồng thời xác định AI và điện toán đám mây là trụ cột chiến lược mới. Các mảng kinh doanh được rà soát, nguồn lực được dồn mạnh hơn cho cloud và hạ tầng phục vụ AI, giúp hiệu quả kinh doanh cải thiện trong các quý gần đây.

Thực tế, Alibaba đã đặt cược vào AI từ rất sớm, khi công nghệ này vẫn chưa trở thành cơn sốt toàn cầu. Từ năm 2016, AI đã được sử dụng để cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm và tối ưu logistics của Alibaba. Sau đó, bước sang giai đoạn tăng tốc mạnh trong giai đoạn Covid-19 khi tập đoàn tự phát triển mô hình nền tảng và chip xử lý.

Nhờ nền tảng đó, khi ChatGPT xuất hiện cuối năm 2022 và kích hoạt làn sóng AI trên thế giới, Alibaba không rơi vào thế bị động mà có thể tung sản phẩm AI của riêng mình chỉ sau vài tháng.

Điểm khác biệt là Alibaba lựa chọn hướng mô hình mã nguồn mở hoặc trọng số mở, cho phép nhà phát triển tải về dùng miễn phí, qua đó nhanh chóng mở rộng hệ sinh thái. Mảng cloud hưởng lợi trực tiếp từ nhu cầu hạ tầng AI tăng nhanh, giúp Alibaba nổi lên như một trong những đại diện chủ chốt của doanh nghiệp Trung Quốc trong cuộc đua với các ông lớn Mỹ.

Dưới thời Eddie Wu, khẩu hiệu xây dựng Alibaba như một công ty xoay quanh AI được cụ thể hóa bằng việc thiết kế lại sản phẩm, dịch vụ và văn hóa vận hành theo tư duy khởi nghiệp trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.