Ngồi tù vẫn lĩnh lương lương tiền tỷ như dân văn phòng

Một số bang tại Mỹ đang cho phép phạm nhân đáp ứng đủ điều kiện được học tập và làm việc từ xa ngay trong thời gian thi hành án. Những chương trình này chỉ áp dụng với những người có hồ sơ cải tạo tốt, được đánh giá có nguy cơ tái phạm thấp và chấp nhận sự giám sát chặt chẽ về thiết bị cũng như kết nối Internet. Công việc được phép thực hiện chủ yếu nằm trong các lĩnh vực đòi hỏi kỹ năng chuyên môn như lập trình, thiết kế phần mềm, xử lý dữ liệu, nghiên cứu và hỗ trợ giáo dục.

Phạm nhân tham gia "work from prison" vẫn nhận lương từ đơn vị tuyển dụng nhưng một phần thu nhập bị khấu trừ để nộp cho nhà nước, phục vụ chi phí giam giữ, án phí, bồi thường hoặc các nghĩa vụ tài chính khác. Toàn bộ hoạt động làm việc được tiến hành trong khu vực kiểm soát của nhà tù và chịu sự giám sát liên tục của cơ quan chức năng.

Kỹ sư phần mềm làm việc từ phòng giam

Preston Thorpe, 32 tuổi, là kỹ sư phần mềm tại Turso, một startup cơ sở dữ liệu có trụ sở ở San Francisco, trong khi vẫn đang chấp hành năm thứ 11 của bản án tù giam liên quan đến ma túy tại trại giam Mountain View ở bang Maine. Thông tin này được TechCrunch xác nhận từ phía công ty, giới chức bang Maine và chính Thorpe.

Trước khi ký hợp đồng chính thức, Thorpe đóng góp như một tình nguyện viên nổi bật cho dự án mã nguồn mở do Turso dẫn dắt. Trong khoảng sáu tháng, anh liên tục gửi các đoạn mã quan trọng, đủ sức thuyết phục CEO Turso, ông Glauber Costa chủ động liên hệ và đề nghị hợp tác toàn thời gian.

Sau khi kiểm tra hồ sơ, công ty nhận ra Thorpe đang thi hành án, bởi thông tin này đã được anh công khai trên trang cá nhân. Ông Costa nói với TechCrunch rằng đây là câu chuyện “chưa từng gặp trước đây”, nhưng việc Thorpe minh bạch về tình trạng pháp lý và đạt đủ điều kiện tham gia chương trình làm việc từ xa của bang Maine khiến công ty vẫn quyết định tiếp tục tuyển dụng.

Thorpe hiện có mức lương hàng trăm nghìn USD mỗi năm, cao hơn cả nhiều vị trí quản lý ở công ty khởi nghiệp nơi anh đang làm việc.

Từ tháng 5/2025, Thorpe làm việc toàn thời gian từ phòng giam, thuộc chương trình thí điểm của bang cho phép phạm nhân đủ điều kiện được lao động từ xa. Những người tham gia phải chuyển về Earned Living Unit – khu giam giữ ít hạn chế hơn và nộp khoảng 10% thu nhập cho bang, cùng các khoản phí bắt buộc khác theo quy định.

Trước khi làm cho Turso, Thorpe từng làm việc tại Unlocked Labs, một tổ chức tuyển dụng người đang hoặc từng thụ án để phát triển phần mềm giáo dục cho hệ thống nhà tù. Đại diện tổ chức này cho biết mục tiêu của họ là giúp phạm nhân có kỹ năng có thể sử dụng ngay khi trở lại cộng đồng.

Song song với công việc, Thorpe học đại học từ xa tại Đại học Maine thông qua hạ tầng giáo dục trực tuyến được bang xây dựng từ thời kỳ đại dịch. Theo Ủy viên Cải huấn bang Maine Randall Liberty, trường hợp của Thorpe là một ví dụ cho thấy mô hình này có thể tạo ra con đường phục hồi thực chất, nếu được giám sát chặt chẽ và vận hành đúng quy chuẩn.

Một số phạm nhân khác tại cùng khu giam giữ cho biết trường hợp của Thorpe đã tạo thêm động lực cho những người đang theo đuổi con đường học tập và cải tạo hành vi trong trại giam.

Phạm nhân cướp ngân hàng thành giảng viên luật

Shon Hopwood, 50 tuổi, từng bị kết án 12 năm tù năm 1999 vì hàng loạt vụ cướp ngân hàng. Trong thời gian chấp hành án tại bang Nebraska, ông tự học luật và hỗ trợ các tù nhân khác viết đơn kháng nghị, kiến nghị và hồ sơ pháp lý.

Một số lập luận do Hopwood soạn thảo sau đó được Tòa án Tối cao Mỹ trích dẫn trong các phán quyết liên quan đến quyền kháng cáo của phạm nhân. Trường hợp của ông từng được nhiều tờ báo và các diễn đàn pháp lý tại Mỹ đưa tin, như một minh chứng hiếm hoi về năng lực pháp lý được hình thành sau song sắt.

Sau khi được ra tù sớm năm 2009, Hopwood theo học tại trường Luật thuộc Washington University ở St. Louis, rồi trở thành giảng viên tại Đại học Georgetown từ tháng 5/2017. Tại đây, ông giảng dạy các môn về tư pháp hình sự, chính sách cải huấn, điều kiện giam giữ và vấn đề tái hòa nhập sau cải huấn.

Các cơ sở giáo dục và giới học thuật nhìn nhận Hopwood như một trường hợp đặc biệt, khi kinh nghiệm cá nhân và tri thức pháp lý giao thoa, tạo ra góc nhìn thực tế về hệ thống tư pháp và cải huấn tại Mỹ.

Bằng thạc sĩ sau song sắt

Michael Santos, 61 tuổi, bị kết án liên bang 45 năm tù vào năm 1987 vì các tội danh liên quan đến ma túy. Trong suốt khoảng 26 năm thi hành án (tương đương 9.135 ngày), Santos học đại học tại Mercer University (cử nhân), sau đó lấy bằng thạc sĩ tại Đại học Hofstra và từng theo học tại Đại học Connecticut.

Trong tù, Santos viết nhiều tài liệu về cải tạo và quá trình xây dựng lại cuộc sống sau khi được trả tự do, nổi bật là cuốn hồi ký kể lại quá trình cải tạo, tái hòa nhập xã hội. Một số đầu sách của ông được sử dụng như tài liệu tham khảo trong các chương trình huấn luyện dành cho phạm nhân sắp mãn hạn.

Sau khi rời trại giam năm 2013, Santos trở thành diễn giả và cố vấn cho các tổ chức, cơ quan và cộng đồng tại Mỹ, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch cuộc sống sau khi ra tù và giảm nguy cơ tái phạm.

Giới chuyên gia về cải huấn tại Mỹ thường dẫn chứng trường hợp của Santos khi nói về hiệu quả dài hạn của giáo dục trong môi trường giam giữ.

Kinh nghiệm của bang Maine

Kinh nghiệm của Preston Thorpe gắn liền với chính sách cải huấn có phần linh hoạt tại bang Maine. Theo Ủy viên Randall Liberty, hạ tầng giáo dục trực tuyến được xây dựng trong đại dịch Covid-19 đã mở ra khả năng triển khai các chương trình học tập và làm việc từ xa cho phạm nhân đủ điều kiện.

Những người được lựa chọn thường được chuyển tới khu giam giữ ít hạn chế hơn. Dữ liệu do bang Maine cung cấp cho TechCrunch cho thấy tỷ lệ tái phạm tại đây thấp hơn đáng kể so với mặt bằng chung của nước Mỹ. Trong khi nhiều bang có tỷ lệ tái phạm xấp xỉ 60%, con số này tại Maine chỉ khoảng 21-23% đối với nam giới và 9% đối với nữ giới. Với những người từng theo học chương trình đại học trong thời gian thi hành án, tỷ lệ quay lại trại giam gần như bằng 0, khoảng 0,05%.

Tình trạng bạo lực trong các cơ sở giam giữ cũng giảm mạnh. Tại một nhà tù an ninh cao của bang, số vụ tấn công nhân viên được ghi nhận giảm từ 87 vụ năm 2017 xuống còn 7 vụ trong năm gần đây. Các số liệu này đang được nhiều bang khác theo dõi trong bối cảnh hệ thống nhà tù Mỹ đối mặt bài toán quá tải, chi phí cải huấn tăng cao và sức ép cải cách ngày càng lớn.